Tijdens zijn leven schreef de apostel Paulus meerdere brieven. Twee pastorale brieven zijn gericht aan Timotheüs. Wie was deze Timotheüs? Verdiepen we ons in zijn persoon, dan ontstaat een ambigu beeld. Timotheüs begon als het prototype van de antiheld, maar eindigde als bisschop van Efeze. Juist deze man, die vele malen zijn twijfels en angsten moest overwinnen, heeft ons vandaag veel te vertellen.

Van Timotheüs weten we dat hij geboren is als zoon van een joods-Israëlitische moeder en een Griekse vader in Klein Azië (nu Turkije). Door zijn gemengde afkomst is Timotheüs van alles een beetje, maar nergens hoort hij volledig bij. De Grieken zullen zeggen dat hij een halve Israëliet is; de Israëlieten noemen hem een halve Griek. Daarbij is Timotheüs jong, onervaren en van nature gereserveerd en verlegen. Niet iemand die graag de schijnwerpers opzoekt.

Teer plantje

Gaan we in de brieven op zoek naar aanwijzingen over Timotheüs, dan vinden we een aantal opmerkelijke dingen. Zoals dit advies van Paulus:

“Drink niet alleen water, maar ook een beetje wijn, vanwege je maag en je veelvuldige zwakheden.”

1 Timotheüs 5:23

Paulus vindt het bovendien nodig om de gemeente in Korinthe per brief te waarschuwen dat als Timotheüs hen komt bezoeken, ze ervoor moeten zorgen dat hij niets te vrezen heeft en dat niemand hem met minachting mag behandelen (1 Cor. 16:10-11). Ook aan Timotheüs zelf schrijft Paulus: “Laat niemand op je neerkijken omdat je jong bent” (1 Tim. 4:12).

Al die boodschappen lijken te zeggen: “Lieve mensen, doe een beetje voorzichtig met Timotheüs, want hij heeft nog niet zoveel weerstand.” Zo op het eerste gezicht lijkt hij in niets op de doorsnee man-met-macht. Hij heeft niets van het rijzige type dat je in bestuursraden terugvindt, de bebaarde patriarch of de CEO in maatkostuum. Timotheüs is veeleer een teer plantje; jong en groen, maar ook kwetsbaar. Iemand van wie niemand iets groots verwacht.

Verbrijzeld vat

Maar Paulus weet wel beter. “Onderschat deze jongen niet”, waarschuwt hij telkens. Paulus spreekt uit ervaring. Ooit ging hij zelf op de knieën om God te bidden om hem van zijn zwakheden te verlossen. Toen kwam hij tot het inzicht dat Gods genade genoeg is, omdat Gods kracht zich eerst ten volle in zwakheid openbaart (2 Korinthe 12:9). Paulus beseft daarom als geen ander dat dikwijls niet de groten der aarde geroepen zijn om grote dingen te doen, maar dat Gods Zijn kracht laat wonen in kleine, broze en breekbare vaten.

Timotheüs voelt zich een verbrijzeld vat. Meer dan eens zelfs. Hij laat regelmatig een traan, gaat gebukt onder verdriet en ziekte. Tegelijk heeft Timotheüs een krachtig geloof. Die ambiguïteit doortrekt zijn leven. En hoewel hij door zijn gemengde afkomst van geen enkele groep volledig deel uitmaakt, is hij juist daardoor in staat om grenzen te overstijgen en volkeren te verenigen. En hij mag dan groen en onervaren zijn, juist daarom valt Timotheüs in de categorie ‘jong en veelbelovend.’

Niet in menselijke strekte huist kracht, maar in ontvankelijkheid en overgave.

Ambiguïteit kenmerkt de levensweg van Timotheüs. Vreugde en verdriet wisselen elkaar af, kracht en zwakte, verbinding en verlatenheid. Toch ervaart hij dwars door dat alles heen dat God hem draagt. Dat is ook de kern van zijn verhaal: niet in menselijke sterkte huist kracht, maar in ontvankelijkheid en overgave. Dit is de grondhouding die Timotheüs zijn leven lang blijft praktiseren, totdat hij in circa 97 als bisschop van Efeze (volgens een overlevering van Eusebius) de marteldood sterft.

Timotheüs heeft zoveel goeds gedaan; zo vaak zijn eigen innerlijke demonen overwonnen, en dan moet zijn leven zo tragisch eindigen. Waarom gebeuren er slechte dingen met goede mensen? Dat is de vraag waarmee zijn volgers achterblijven. Een vraag ook, die vandaag veel mensen bezighoudt. Je doet zoveel goeds, je hebt alles gegeven, en dan word je toch verkeerd begrepen. Of iemand die je liefhebt, wordt ongeneeslijk ziek.

Kruisdragers

We zeggen graag tegen elkaar: “Wie goed doet, goed ontmoet.” Als je goede daden verricht en positiviteit verspreidt, keert dat inderdaad heel vaak tot je terug. Maar niet altijd. Meer dan 360 miljoen christenen wereldwijd worden geconfronteerd met vervolging, onderdrukking en onrecht wegens hun diepste overtuigingen. Het lijden van Timotheüs is dat van Jezus Christus, en dat van vele mensen overal ter wereld die in Zijn voetsporen treden.

Evangelie komt van het Griekse euangelion, dat ‘goede boodschap’ betekent. Het evangelie brengt inderdaad blijdschap, verwachting en hoop. Tegelijk is er altijd weer die ambiguïteit. Want Christus achternagaan; in Zijn voetsporen treden, betekent óók dat je een stukje kunt meedragen van Zijn lijden en Zijn kruis.

Als een goede vader waarschuwt Paulus Timotheüs, zodat hij alvast voorbereid is op wat hem te wachten staat. “Timotheüs, je bent nog jong. Weet dat als je de weg van Christus gaat, het leven niet altijd rozengeur en maneschijn zal zijn. Mensen zullen je liefhebben en haten, bewieroken en bespotten, omhelzen en afwijzen.”

Onrechtvaardig

Waarom gebeuren er slechte dingen met goede mensen? Het is die realiteit waarvoor vele Bijbelverhalen ons waarschuwen. We geloven graag in een eerlijke, logische en rechtvaardige wereld, maar de realiteit is vaak het tegenovergestelde. Jezus deed het goede. Toch eindigde Hij aan het kruis. David deed wat goed was, toch moest hij vluchten voor Saul om zijn leven te bewaren. Timotheüs deed het goede. Toch eindigde hij de marteldood.

• Waarom kruisigde de menigte Jezus, zelfs al konden ze geen enkel verwijt tegen Hem vinden? Jezus gaf hen een ongemakkelijk gevoel. Hij zei dingen die het establishment liever niet wilde horen. Door Zijn onderwijs bevroeg Hij de gangbare orde en machtsstructuren en hield Hij mensen een spiegel voor. Mensen zagen Hem dus liever als een onruststoker dan als een heilige.
• Waarom wilde Saul David vermoorden? Na zijn overwinning op de reus Goliath was David enorm populair geworden. Saul werd jaloers en achterdochtig. Hoe kon een eenvoudige herdersjongen zelfs een grote koning in de schaduw stellen? Hoe meer hij zag dat God met David was, hoe meer een kwaadaardige razernij bezitnam van zijn hart.
• Waarom stierf Timotheüs naar verluidt de marteldood onder keizer Nerva? Opnieuw omdat hij een boodschap bracht en een hoop uitstraalde die haaks stond op de machtsstructuren van deze wereld, en op wat mensen graag geloven.

Het vervolgen van deze boodschappers leek voor veel mensen dé oplossing om een einde te maken aan de boodschap. Dé manier om hun wereldbeeld te redden, hun machtsposities, tradities en status quo. In het Johannesevangelie waarschuwt Jezus:

“Als de wereld jullie haat bedenk dan dat zij Mij eerder heeft gehaat dan jullie. Als je van de wereld zou zijn, zou de wereld liefhebben wat haar toebehoort. Maar omdat je niet van de wereld bent, maar Ik jullie uit de wereld heb uitgekozen, daarom haat de wereld jullie.”

Johannes 15:18-21

Wees voorbereid. Dat is feitelijk wat Jezus hier zegt. Als je Mij volgt, wees dan niet verbaasd als er brandende pijlen op je afkomen. Zolang we er braaf het zwijgen toe doen zal niemand aanstoot aan ons nemen, maar gaan we de liefde van Christus uitstralen naar de wereld, dan wekt dat reactie. Want dan zijn we ambassadeurs van een Koninkrijk dat vaak haaks staat op de wetten en de machtsstructuren van deze wereld. Toch zijn we geroepen om die ambassadeurs te zijn.

Tranen

Timotheüs was geen held van nature. De brieven van Paulus tonen een kwetsbare jongeman. Maar zoals hij is, zo wordt hij door Paulus liefgehad en aanvaard. Paulus zegt niet: “Kom op Timotheüs, verman je. Wees eens wat flinker. Je moet daar toch boven staan!” Zulke woorden worden vaak gebruikt als dooddoener, maar wat ze eigenlijk zeggen is: het is verkeerd om je zo te voelen; jouw emoties mogen er niet zijn.

Nee, Paulus toont empathie en medeleven. Vaak is hij oprecht bezorgd en als een goede vader neemt hij Timotheüs in bescherming. Hij schrijft:

“Telkens als ik je in mijn gebeden noem, dag en nacht, dank ik God (..) Als ik aan je tranen denk, verlang ik ernaar je terug te zien, dat zal me met vreugde vervullen.”

2 Timotheüs 1:3-4

Het besef van Timotheüs’ verdriet doet Paulus er innig naar verlangen hem nabij te zijn. Om te troosten en te steunen. Maar afstand scheidt hen, en daarom bemoedigt Paulus Timotheüs om ondanks zijn verdriet door te gaan:

“Houd vol, laat je niet belemmeren het vuur vast te houden dat je door God geschonken is.”

2 Timotheüs 1:6

Kinderen van de belofte

Zouden we in een rechtvaardige wereld leven, dan zou het volstrekt onbegrijpelijk zijn dat goede mensen door het kwade worden getroffen. Maar deze gebroken werkelijkheid is ambigu. Elke dag opnieuw sterven er mensen op het strijdveld, in gevangenissen, in burgeroorlogen en guerrilla’s. Levens van onschuldigen die hebben gehuild, gelachen en liefgehad, maar waar plots een streep door werd getrokken door meedogenloze regimes.

Ook ons leven kan een strijdveld zijn. Net als Timotheüs vechten we allemaal onze eigen kleine of grote strijd. Als ons het slechte overkomt, mogen de woorden van Paulus ook jou en mij inspireren om de moed niet te verliezen. Als Timotheüs een geschiedenis kon schrijven die al 2.000 jaar rondgaat, dan mogen ook wij onszelf zien als kinderen van de belofte.

Timotheüs leek niet geboren voor het succes. Toch koos God juist dit smalle twijgje om uit te groeien tot een grote boom. Sterk genoeg om stormen te doorstaan. Wat denk jij als je ’s morgens vroeg in de spiegel kijkt? “Hmmm, ik word er ook niet jonger op”, of: “Oei, weer een bad hair day“? God ziet verder dan dat. Hij ziet zoveel meer dan onze fouten en tekortkomingen. God zag Timotheüs niet zoals hij was, maar zoals hij kon zijn. Als meer dan overwinnaar!

“God heeft ons niet een geest van lafhartigheid gegeven, maar een geest van kracht, liefde en bezonnenheid.”

2 Timotheüs 1:7

Bent je weleens bevreesd? Voel je je soms klein of onbekwaam? Paulus spoort Timotheüs aan: houd het vuur brandend. Zie niet op wie je zelf bent, op je eigen beperkingen. Richt je ogen omhoog, naar de sterren. Want zelfs al word je door een leger omsingeld, de Eeuwige en Almachtige is aan je zijde!

Gebroken vaten

In het hart van Timotheüs vindt God een welkome plaats om te wonen. De God die deze ogenschijnlijke antiheld tot een groot bisschop vormde, is vandaag ook met jou en mij. Zijn kracht wordt ten volle openbaar in kwetsbaarheid. Hij kiest de gebroken vaten van deze wereld uit om een veelkleurig mozaïek te maken. Niet de trotsen of machtigen. Niet hen die zich op de borst kloppen, want zij zijn al vol van zichzelf – in hun hart is geen plaats voor God.

Maar als wij bereid zijn op te staan en te zeggen: “God hier ben ik, zend mij!”, dan zal Hij ons verhoren. Hoe groot onze zwakheden, fouten en tekortkomingen ook zijn, God is altijd groter.

Timotheüs begon als de ultieme antiheld, maar eindigde als held. De mensen die hem het zwijgen oplegden, konden zijn geest en getuigenis niet tot zwijgen brengen. Het verhaal van Timotheüs wordt tot op vandaag nog verteld. Als we dat doen, brengen we Timotheüs telkens opnieuw tot leven. Laten we een voorbeeld aan hem nemen. Laten we leven zoals hij; soms verdrietig, onzeker, aarzelend, tastend of zoekend, maar altijd met overtuiging.

Laten we een voorbeeld nemen aan deze held en erop uitgaan. Zodat we kunnen schijnen als sterren in een donkere wereld en een groot en machtig verschil maken.

Preek protestantse kerk Denderleeuw, zondag 2 oktober 2022 door drs. Kelly Keasberry