Een nieuw jaar staat voor de deur. Meestal is dat een tijd van verwachting en goede voornemens. Dit jaar ligt dat voor veel mensen wat anders. Is het niet een oncontroleerbaar virus dat onze plannen op losse schroeven zet, dan wel een wereld die steeds meer onbestuurbaar lijkt. In zo’n wereld slaat bij veel mensen de machteloosheid toe. Of zouden we heel misschien toch het verschil kunnen maken?

Nadat Elias en zijn familie hun land waren ontvlucht, kwamen ze terecht in een sociale huurwoning. In de ogen van velen waren ze een model-vluchtelingengezin. Elias begon als zelfstandige en al vrij snel stroomden de opdrachten binnen; na een moeilijke start lachte het leven hem toe.

Polarisatie

Tot die bewuste avond. Elias wandelde over het station, toen een groep jongens “Merry Christmas” begon te roepen. Maar hij was in gedachten verzonken, dus hij antwoordde niet. Plots hoorde hij roepen: “Jood!” Van wat er vervolgens gebeurde, herinnert hij zich weinig meer. Behalve dat hij op de grond lag; zijn bril gebroken en zijn gezicht deed pijn.

“Helemaal onbegrijpelijk is het niet”, reageerde iemand. “Kijk wat er in Israël gebeurt. Kijk hoe Palestijnen uit hun huizen worden gezet. Kijk hoe Netanjahu bezig is, kijk hoe polarisatie de mensen tot op het bot verdeelt, zou daar iets anders uit kunnen voortkomen dan haat?”

Elias betaalde die nacht in december de prijs voor een giftige onderstroom die samenlevingen doortrekt en die mensen, volkeren, talen en naties tot op het bot verdeelt.

Zal er ooit vrede komen? Dat is waarschijnlijk ook de vraag die het volk Israël zich stelde in de tijd van de profeet Micha. Het was de achtste eeuw voor Christus en Israël werd aangevallen door de Assyriërs. Een groot deel van de inwoners van Samaria werd in ballingschap afgevoerd. Maar ook de latere ballingschap van de stammen Juda en Benjamin lag al in het verschiet.

Realist

Veel mensen maken zich druk over het lot van de wereld. Toen ik eens over “hoop” preekte, zei iemand: “Ik wil het graag geloven; het klinkt te mooi om waar te zijn. Maar ik ben een realist. De meeste politici zijn niet te vertrouwen en zijn er alleen maar op uit hun eigen zakken te vullen. En de meeste mensen handelen puur uit egoïsme. “

Oprechte politici daargelaten, heeft macht inderdaad nogal eens een aantrekkingskracht op personen met zelfzuchtige motieven. Dat is een patroon dat de geschiedenis kleurt, en dat we ook door de Bijbel heen voortdurend tegenkomen:

• Wie stond David naar het leven en was vastbesloten hem te doden? Koning Saul.
• Wie gaf na de geboorte van Jezus opdracht tot de kindermoord? Koning Herodes de Grote.
• Wie gaf uiteindelijk de opdracht voor de executie van Jezus Christus? De Romeinse prefect Pontius Pilatus.

Be the change

De realiteit is inderdaad vaak allesbehalve een wereld van rozengeur en maneschijn. Toch valt er van een realisme dat zich focust op de macht en dat de eigen verantwoordelijkheid minimaliseert, weinig heil te verwachten. Waarom? Een parabel om dat te illustreren:

Twee mensen komen aan het eind van hun leven aan de hemelpoort. Ze krijgen allebei de vraag om hun goede daden in te leveren.

De eerste overhandigt een keurig lijstje. De aartsengel kijkt en zegt:  “Goed gedaan, de aarde is een donkere plaats maar je hebt je hart niet laten verduisteren maar het licht aangestoken waar dat ook maar kon. Ga in tot het feest van de Eeuwige”.

Dan komt de tweede. Die rolt een lang papier uit. Daarop staan niet zijn eigen daden vermeld, maar alle misstappen van machthebbers en politici. “Zo, kijk eens!”, zegt hij tegen de engel. “Dit zijn de mensen die de aarde hadden moeten veranderen, en zij hebben het niet gedaan!”

De engel neemt het papier aan, maar tot de verbazing  van de man scheurt hij het door midden. Dan kijkt hij op en vraagt: “En wat heb jij zelf gedaan om de wereld een stukje mooier te maken?”

parabel

Het is heel menselijk op te kijken naar hoge bomen. Maar verandering begint in de Bijbel meestal in het klein. Bij een nietig zaadje, dat gemakkelijk over het hoofd wordt gezien, maar een enorme groeikracht in zich draagt. Be the change you want in this world, zei Mahatma Ghandi. God heeft deze wereld handen en voeten gegeven, en die handen en voeten, dat zijn wij.

In Micha begint de verandering bij een klein en nietig volk. In de Targum, een vrije, interpreterende vertaling van het Oude Testament in het Aramees, lezen we:

“En jij, Bethlehem Efrata, te klein was je om geteld te worden onder de duizenden van het huis van Juda; uit jou zal voor Mij de Messias uitgaan, om over Israël machthebber te zijn, en wiens naam reeds in de dagen van weleer werd genoemd.”

Micha 5,1 (vertaling door Atze Landman)

De joden zien in het kind dat wordt aangekondigd, en dat het vervallen huis van David zal herbouwen, een belofte van de komst van de Messias. Christenen zien de tekst als een voorafspiegeling van de geboorte van Jezus Christus, over wie in Efeziërs 2:14 vermeld staat: “Want hij is onze vrede”.

Gemeenschappelijk voor beide volkeren is het geloof in een Messias die, ondanks alle spanningen op aarde, een bron van vrede en verzoening zal zijn voor allen die in Hem geloven. Gemeenschappelijk is ook, dat die vrede klein begint.

Magnificat

Het Lucasevangelie vertelt hoe Maria tijdens haar zwangerschap van Jezus, het loflied Magnificat uitspreekt.

Hoog verheft nu mijn ziel de Heer, verrukt is mijn geest om God, mijn Verlosser, Zijn keus viel op zijn eenvoudige dienstmaagd, van nu af prijst ieder geslacht mij zalig.

Wonderbaar is het wat Hij mij deed, de Machtige, groot is Zijn Naam! Barmhartig is Hij tot in lengte van dagen voor ieder die Hem erkent.

Hij doet zich gelden met krachtige arm, vermetelen drijft hij uiteen, machtigen haalt Hij omlaag van hun troon, eenvoudigen brengt Hij tot aanzien; behoeftigen schenkt Hij overvloed, maar rijken gaan heen met lege handen.

Hij trekt zich Zijn dienaar Israël aan, Zijn milde erbarming indachtig; zoals Hij de vaderen heeft beloofd, voor Abraham en zijn geslacht voor altijd.

magnificat

Slavenmoraal

Het Magnificat bevat diverse verwijzingen naar een maatschappelijke orde die wordt omgekeerd: machtigen worden van de troon gestoten, eenvoudigen krijgen aanzien, behoeftigen krijgen overvloed.

De Duitse filosoof Friedrich Nietzsche kon zich vreselijk opwinden over die, zoals hij het noemde, “slavenmoraal” van het christendom. Want een lijdende, stervende man aan het kruis als symbool, welke godsdienst verzint zoiets? En dat voortdurende appel op zorg voor de zwakken? Nietzsche noemde het een “antimoraal”, want in strijd met de natuurlijke evolutie van de mens; de survival of the fittest.

Maar juist in die onverwachte baby van twee hoogbejaarde ouders school een enorme groeikracht. En zes maanden na de geboorte van Johannes de Doper kwam Jezus, al even onverwacht; een omstreden kind, een baby zonder gehuwde ouders; een kind zonder babykamer of zelfs maar een dak boven zijn hoofd. Uitgerekend Hij groeide uit tot de basis van 2.000 jaar christendom, de grootste godsdienst wereldwijd met nog altijd 2,2 miljard volgelingen.

Kracht in zwakheid

Zeg eens eerlijk: denk jij ook weleens dat je ergens te klein of te onbeduidend voor bent? Hoe vaak zeggen we niet: “Nee hoor, dat kan ik niet”, of: “Laat dat maar over aan iemand anders, die dat beter weet”. Maar de Bijbel zegt: juist als je zwak bent, ben je sterk, “de kracht openbaart zich eerst ten volle in zwakheid”.

Maria was een eenvoudige dienstmaagd, Johannes de Doper een kleine baby; Jezus een vluchtelingenkind in armoede. Zij allen maakten een groot verschil. Dat alles toont dat overweldigend leven niet bij een reusachtige boom begint, maar bij dat ene kleine zaadje.

Omgaan met verschillen

Intussen leven we nog altijd in een wereld waar niet iedereen ‘s avonds veilig over straat kan. Waar kinderen worden gepest, mensen met een handicap worden afgewezen, waarin uitsluiting dreigt voor wie op de  een of andere manier niet aan de norm voldoet. Waar de verschillen die ons hadden kunnen verrijken, worden uitvergroot en tegenover elkaar geplaatst.

Zal er in zo’n wereld ooit vrede zijn? Zowel Micha als Lucas leren ons dat haat en oorlog niet het laatste woord krijgen. Dat juist de aardedonkere nacht de setting is waar het Licht krachtig kan doorbreken. En dat Gods liefde zich niet beperkt tot een toekomend heil, maar dat wij – jij en ik – daar vandaag al een kiem van in ons dragen.

Meer dan een anonieme kracht

Grote dingen beginnen klein en kwetsbaar, dát is het Koninkrijk van God. Als we wandelen in de geest van Christus, moeten we niet de fout maken te min over onszelf te denken. Heb je ooit een steentje in het water gegooid, dan heb je vast ontdekt dat een minimale kiezelsteen de rivier significant kan veranderen. Evenzo kan het zwakste schijnsel een donkere kamer verlichten, en kan zelfs het kleinste vlammetje een bos in brand zetten.

De Bijbel toont bovenal een God die zoveel meer is dan slechts een anonieme kracht in het universum. Het Nieuwe Testament verhaalt hoe Hij in Jezus Christus op een zeer persoonlijke manier naar ons toe is gekomen. Door mens te worden en mee te lijden met Zijn schepping, werd Zijn overweldigende liefde openbaar. Zou een God die Liefde is, niet geraakt worden als een onschuldige jongen in elkaar wordt geslagen? Zou Hij niet om jongeren rouwen in wiens harten haat en radicalisme heeft postgevat, zoals een Vader om zijn kind?

De reden dat God zo geduldig blijft, zwijgend in Zijn liefde, misschien zijn wij dat wel. Zolang er nog altijd mensen zijn die in staat zijn het verschil te maken; idealisten en hervormers die de kiem van de Liefde in zich dragen, is de wereld niet verloren. Zolang er mensen zijn die het Licht van Christus in hun hart blijven dragen en uitdragen, is er hoop.

Wat als één jongen het lef had gehad om op te staan voor Elias? Wat als hij, elk gevaar trotserend, een vuist had durven maken voor broederschap? De wereld zou er vandaag toch een tikkeltje mooier hebben uitgezien.

Wat anderen ook zeggen, je bent nooit te klein om grote dingen te doen.

Meer lezen?

• Micha 5, 1-6
• Lucas 1, 39-80

Deze preek voor de vierde zondag van Advent werd geschreven voor de Protestantse Kerk te Vilvoorde op 18 december 2021.