Gelukkig nieuwjaar. Dat is wat we elk jaar opnieuw tegen elkaar zeggen, als we rond middernacht het glas heffen. Als het oude overgaat in het nieuwe, als nieuwjaarsconferentiers hun verhaal houden, als spaarzaam vuurwerk uiteenspat aan de hemel.

Gelukkig nieuwjaar. De één zegt het uit gewoonte, de ander meent het echt. Maar allemaal hopen we op een hierna beter, nietwaar? Toch is de gedachte dat de wereld morgen er morgen beter zal uitzien dan gisteren, niet langer evident. Het optimistische vooruitgangsgeloof dat lange tijd de wereld beheerste, blijkt een zeepbel die met de uitbraak van de coronapandemie bruut is uiteengespat. Aanvankelijk dachten we nog dat als iedereen maar genoeg zijn of haar best deed, we dat virus wel zouden verslaan. Slogans als “Samen tegen corona” sierden de straten. Weet u nog?

Wishful thinking

Wishful thinking blijkt inmiddels. De pandemie die in december 2019 in Wuhan de kop opstak, houdt tot op vandaag de wereld in haar greep. Alsof dat nog niet ernstig genoeg is, worden miljoenen mensen in de portemonnee geraakt door de energietransitie en laten de gevolgen van de klimaatverandering zich steeds meer voelen. Door de vele crises die we meemaken, is onze wereld blijvend veranderd; het “oude normaal” is niet langer een optie. Zelfs al verlangen velen daar naar terug.

Gelukkig nieuwjaar, we kunnen het zo mooi zeggen. Maar wat betekenen die woorden vandaag voor jou, voor je naaste, voor de mensen rondom ons?

Onlangs werd ik geraakt door een interview met reclamemaker André Duval in De Morgen. André verloor vorig jaar zijn geliefde vrouw Nadine aan kanker. “Ik wacht nog elke dag op Nadine”, zegt hij. En: “Ik ben een atheïst, dus geloven in leven na de dood doe ik niet. Ik word kwaad als mensen zeggen: Nadine heeft een mooi leven gehad, ook dankzij jou. Dat is natuurlijk waar, maar haar dood heeft mij ook met de neus op de feiten gedrukt: het leven is eindig. Het hare, maar ook het mijne. Wat het leven ons aandoet: ik heb lang gedacht dat zoiets ons niet zou overkomen.”

Oneliners en dooddoeners

Wat maakt hem nu zo kwaad? Waarschijnlijk vooral dat idee fixe van de omgeving dat het leven vooral leuk, mooi en gelukkig moet zijn. En dus voelen mensen zich verplicht om dingen te zeggen als: “Ah, kop op joh, het komt allemaal wel goed”, of: “ze heeft toch een mooi leven gehad?” In een wereld vol vooruitgangsgeloof hebben rouw en verdriet iets ongemakkelijks gekregen; ze zijn blijkbaar iets dat gerelativeerd moet worden. De scherpe randen ervan moeten zorgvuldig worden afgeveild met positieve oneliners en dooddoeners. Vriendelijk bedoeld, maar het gevolg is dat veel mensen in hun verdriet alleen zijn komen te staan.

Diepe dalen

Duval is niet de enige. Velen gaan op dit moment door diepe dalen heen. Zie Ik maak alle dingen nieuw, lezen we in de Bijbel. Zowel in Jesaja als in Openbaringen betoont de Eeuwige zich als een vernieuwende God. Als een God die nieuwe dingen doet ontspringen, die nieuwe hoop laat ontkiemen, juist daar op plaatsen waar het donker is. Die wegen baant in de wildernis, die rivieren doet ontspringen in de woestijn. Die het volk Israël uit Egypte door de Rietzee leidde, en die ook ons bevrijdt en zal bevrijden. Onze God is een God van hoop; van vooruitgang, van transformatie.

Profetische hoop

De profetische hoop die uit de Bijbel spreekt, gaat verder dan menselijk vooruitgangsgeloof. Tegelijk is het geen valse hoop; geen droom die achteloos aan de gebroken werkelijkheid voorbijgaat. Elke dag staan we voor een belangrijke keuze. We kunnen enerzijds toelaten dat de realiteit ons verandert, anderzijds kunnen we er ook voor kiezen die realiteit te veranderen.

I have a dream, luidt de titel van de wereldberoemde rede die Martin Luther King hield op 28 augustus 1963. Hij liet zich niet terneerdrukken door het klimaat van racisme, maar droomde van een wereld waarin zijn vier kinderen zouden kunnen opgroeien zonder te worden beoordeeld op hun kleur.

In zelfs de meest duistere tijden staan er mensen op met een droom. De onlangs overleden Zuid-Afrikaanse aartsbisschop Desmond Tutu was ook zo iemand. In een gepolariseerde wereld bracht hij een boodschap van verdraagzaamheid, liefde en verbinding. Tutu droomde van zijn land als een “regenboognatie” waar iedereen gelijkwaardig zou kunnen samenleven. De moed om te blijven dromen, dat is het tegengif tegen de moedeloosheid dat ook wij vandaag nodig hebben. 

Durf te dromen

Met Driekoningen liep de kerstperiode ten einde. Op die feestdag gedenken wij elk jaar dat drie wijzen uit het oosten een ster zagen. Ze wisten wat dat schijnsel aan de hemel betekende: de Koning is geboren. Daarom verlieten ze hun vertrouwde wereld en trokken ze eropuit om Hem te ontmoeten.

Wat als de drie wijzen onderweg de moed zouden zijn verloren? Wat als focus was afgedaald naar de omstandigheden, in plaats van op dat lichtpunt aan de horizon? In dat geval zouden we aan het begin van dit nieuwe jaar weinig te vieren hebben gehad.

Iconische figuren als King en Tutu, maar ook de drie wijzen spiegelen ons een belangrijke boodschap voor: durf te dromen; durf te geloven. Maar ook: dromen doe je niet alleen. We kunnen pas werkelijk dromen, als we bouwen aan een wereld waarin iedereen de ruimte krijgt om te dromen. Waarin iedere stem kan worden gehoord, waarin ieder kind eerlijke kansen krijgt, waarin er troost is, en een luisterend oor voor wie dat nodig heeft. Een wereld waar onze diepste dromen zich verbinden met die van anderen.

Zie Ik maak alle dingen nieuw. Kunnen wij oorlog blijven voeren en de aarde blijven uitbuiten, omdat God straks toch wel ingrijpt? Dat is pas wishful thinking. Wij zijn het lichaam van Christus op aarde; andere handen en voeten heeft Hij hier niet. Verlangen we werkelijk dat alles nieuw wordt, dan moeten we nu al in beweging komen. Dan moeten we dromen zoals King en Tutu droomden. We moeten de moed en verbeeldingskracht hebben die wereld nu al te zien verrijzen aan de horizon, en er vol hartstocht naartoe leven en aan te bouwen.

Samen door de woestijn

Intussen trekken we wel degelijk door de woestijn. Soms wandelen we meer alleen dan ons lief is; andere keren hongeren en dorsten we naar gerechtigheid of branden we onze voeten pijnlijk aan het hete zand. Het is dat gedeelde lot dat ons verbindt. We trekken allemaal door het aardse woestijndal, maar nooit zonder hoop.

En juist daarom hoeven we geen mooi gezicht op te zetten alsof alles goed gaat. Is de last te zwaar? Als je het samen draagt, weegt het juk nog maar de helft. Huidhonger? Eén knuffel kan je wereld veranderen. Is iemand eenzaam? Stuur eens een appje, laat van je horen. En mocht je het zelf moeilijk hebben, durft gerust om steun te vragen. Wij zijn er voor jou, ook in 2022 laten we elkaar niet los. Samen kunnen we dat lichtpuntje zijn. Want juist aan een donkere hemel maakt zelfs het kleinste lichtpuntje al een groot verschil.

Meer lezen?

• Jesaja 43, 17-21
• Openbaringen 21, 1-7

Dit is de tekst van de overdenking tijdens de nieuwjaarsdienst van 9 januari 2022 in protestantse kerk De Wijngaard te Antwerpen.