Het nieuwe jaar is een periode van terugblikken, maar ook van vooruitkijken. Veel mensen beginnen het nieuwe jaar met goede voornemens en grootse plannen, maar die zijn niet altijd gemakkelijk vol te houden. Het leven is soms druk en veeleisend, en voor je het weet word je meegezogen in een stroom van agendapunten. Daarom aan het begin van dit nieuwe jaar een blog over…. spijt!

Als je zestien bent, lijkt de toekomst oneindig. Waarschuw een tiener die zijn tandenborstel links laat liggen voor de gevolgen op latere leeftijd, en hij zal zijn schouders ophalen. Tien jaar lijkt als je jong bent nog een eeuwigheid.

Stilgezet in het ziekenhuis

Maar het leven is eindiger dan ons lief is. Als pastoraal werker in een ziekenhuis sta ik geregeld aan het bed van terminale patiënten. Mensen die net als ieder ander hun leven hebben geleefd. Ze hebben gedaan wat ze moesten doen: gewerkt, de hypotheek betaald, voor hun kinderen gezorgd, het huisvuil buiten gezet. En dan komt er plotseling een dag waarop hun leven wordt stilgezet. Een diagnose, een operatie die verkeerd loopt, een noodlottig ongeval.

Plotseling lig je daar. De agenda is tot stilstand gekomen, de telefoon zwijgt, in de kamer waar je ligt heerst stilte. Het is net alsof je leven met één druk op de knop op pauze is gezet. En dan komen de zingevingsvragen: “Wie ben ik geweest? Wat heb ik met mijn leven gedaan? Welke impact had mijn gedrag op anderen?”

Het ziekenhuis is een plaats waar veel mensen terugkijken op hun leven. Als pastoraal medewerker sta ik meer dan eens aan het bed van mensen die verteerd worden door spijt. Sommige mensen hadden imposante jobs en titels. Ze hebben zich staande gehouden in een harde zakenwereld, wisten zich te profileren, werkten hard en boekten resultaten. Dappere selfmade men en -women. Ze waren op alles voorbereid, behalve op één ding: hun eindigheid. Maar zelfs voor de CEO die altijd alles perfect onder controle had, kan plots het moment komen waarop hij de controle uit handen moet geven.

In een ziekenhuis, een plek die gericht is op zorg, lijkt de harde zakenwereld soms een andere planeet. Het kan een waar rouwproces zijn afscheid te nemen van je vroegere succes en autonomie, en je lot in handen te geven van anderen. Zo’n switch maakt dat mensen veranderen. Niet zelden gaan ze hun vroegere leven evalueren in het nieuwe licht van intermenselijke zorg en relaties. Een woord dat dan vaak komt bovendrijven, is spijt. Spijt van de partner die je hebt verlaten, spijt van de kinderen die zijn opgegroeid zonder dat je tijd voor ze had, berouw over de momenten dat je mensen hebt overruled om jezelf te kunnen profileren; spijt dat je niet werkelijk de tijd nam om naar ze te luisteren en relaties met ze op te bouwen.

Non, je ne regrette rien

We maken allemaal fouten, en als pastoraal medewerker geloof ik in een God die liefdevol en genadig is. Er is altijd een ommekeer mogelijk, zelfs op je sterfbed. Sommige mensen zijn gebaat bij de christelijke notie van vergeving. Weer anderen geloven niet in God, maar maken het in orde met hun naasten. Met de kinderen die ze hebben verwaarloosd of verkeerd behandeld, met de man of vrouw die goud voor hen was, maar wiens liefde en zorg ze als vanzelfsprekend beschouwden. Ook dat kan zeer waardevol en bevrijdend zijn.

Ik weet het: het Memento Mori – gedenk te sterven – is niet chic. Liever dan stil te staan bij onze eindigheid leven we alsof er geen dag van morgen bestaat, alsof alles maakbaar is, alsof we de strijd tegen de tijd kunnen winnen. Maar dat is een illusie. Voor iedereen komt er een dag waarop de tijd ons inhaalt. Voor sommigen zelfs eerder dan verwacht.

De gezichten van mensen die in vrede stierven, zullen me altijd bijblijven. De glans op het gelaat van mannen en vrouwen die zeiden: “Ik heb een mooi leven gehad, ik heb nergens spijt van.” Is het daarom dat de Franse zangeres Edith Piaf in 1960 haar mooie lied uitbracht: “Non, je regrette rien“? Zo te leven dat je achteraf nergens spijt van hoeft te hebben, is niet vanzelfsprekend. Het is een uitdaging die bewustwording en levenskunst vereist.

Uiteindelijk draait alles om relaties

Wat mij als pastoraal medewerker telkens weer opvalt, is dat uiteindelijk alles in een mensenleven draait om relaties. Op het moment dat we geboren worden, zijn we afhankelijk van de liefde, zorg en nabijheid van anderen. Hetzelfde geldt voor de dag dat we sterven. De eerste persoon die op zijn sterfbed zegt: “Had ik maar meer en harder gewerkt”, moet ik nog altijd tegenkomen. Hetzelfde geldt voor de man of vrouw die zegt: “Had ik mijn geld maar anders belegd; had ik die miljoenenvilla op Ibiza maar gekocht.”

De mensen die met spijt en schuldgevoelens terugkijken op hun leven, doen dat vrijwel altijd omdat ze mensen hebben gekwetst en relaties veronachtzaamd. En de mensen die in vrede sterven, doen dat vrijwel allemaal omdat ze omringd waren door mensen die van hen hielden, en tot op hun laatste momenten tijd hebben doorgebracht met hun geliefden. Is het niet ontnuchterend dat we vaak zo weinig aandacht besteden aan de dingen waar uiteindelijk ons leven om blijkt te draaien? We rennen achter agendapunten aan, jagen luxe en welvaart na, maar verliezen niet zelden de essentie uit het oog.

Als ik je aan het begin van dit nieuwe jaar iets mag meegeven, dan is het dit: heb je naasten lief, breng tijd door met je partner, kinderen, familieleden en vrienden. Koester de mooie momenten en leef alsof er geen dag van morgen bestaat. Wacht nooit met het zeggen van “ik houd van je” of “sorry” tot morgen, want je weet niet of er een dag van morgen bestaat. Laat liefde te allen tijde je richtsnoer zijn, want voor wie leeft uit liefde, zal er hopelijk een dag komen waarop je samen met Edith Piaf kunt zeggen: “Non, je regrette rien.” Wie dat kan zeggen, is een gelukkig mens.

Alle goeds en zegen voor 2023!