Alles verandert. “Alles stroomt”, zei de Griekse filosoof Heraclitus. Je stapt nooit twee keer in dezelfde rivier, want als je voor de tweede maal je voet in het water steekt, zal de rivier niet langer hetzelfde zijn. Alles is voortdurend in beweging en ontwikkeling. Soms baart ons dat zorgen. Want er zijn dingen die we koesteren, herinneringen die we het liefst voor altijd zouden bewaren.

Voor wie zijn (of haar) geboortedorp of -stad al een tijdje heeft verlaten, zal het een herkenbaar scenario zijn. Elke keer dat je er terugkeert, doet alles minder vertrouwd aan. Karakteristieke huizen en oude eiken zijn verdwenen, appartementencomplexen en winkels zijn verrezen. Een van de weinige herkenningspunten is de oude kerk, die vastberaden haar spits opricht boven een wereld in verandering.

Verloren strijd

Het omgaan met verandering is niet altijd eenvoudig. Veranderingen kunnen ons uit balans brengen. Ze kunnen maken dat we krampachtig aan de dingen vast proberen te houden, dat we alles onder controle willen houden. Maar dat levert stress op en is meestal een verloren strijd. “Alles stroomt”, zei de Griekse filosoof Heraclitus. Panta rhei.

Sterven en geboren worden

De zalm is een bijzonder dier. Zalmen leven in grote scholen en zwerven uit door vele wateren. Tijdens hun leven kunnen ze een lengte bereiken van wel 150 cm. Opvallend is dat zalmen uiteindelijk terugkeren naar de plaats waar hun leven begon. Daar zullen ze paren, eitjes leggen en vervolgens binnen een week sterven. Na hun dood vormt hun lichaam een vruchtbare broedkamer voor de jonge vissen, en is het een grote bron van voedsel binnen het ecosysteem. De zalm sterft letterlijk om leven te geven.

Die natuurlijke cyclus van sterven en geboren worden, vinden we ook terug in het Johannesevangelie.

“Indien de graankorrel niet in de aarde valt en sterft, blijft zij op zichzelf; maar indien zij sterft, brengt zij veel vrucht voort.”

Johannes 12, 24

Ook de profeet Jesaja zet in op een hoopvol “verandermanagement”:

“Denk niet aan de dingen van vroeger, let niet op de dingen van het verleden. Zie, Ik maak iets nieuws. Nu zal het ontkiemen. Zult u dat niet weten? Ja, Ik zal een weg aanleggen in de woestijn, rivieren in de wildernis.”

Jesaja 43, 18-19

Dat klinkt allemaal prachtig natuurlijk, maar het is geen sinecure om je dromen, plannen, vertrouwde routines of plekken te zien sterven. Afscheid doet pijn. En dit is het voornaamste probleem met verandering: je ziet wel wat er verdwijnt, maar niet wat er ontstaat. Het nieuwe is nog niet geboren. En voor zover het al wel zichtbaar is, heeft het zijn dienst nog niet bewezen. Logisch dus dat je je afvraagt: “Kan het nieuwe wel zo goed zijn als het oude? Is verandering altijd een verbetering?”

Fraters in Vught

Voor het glossymagazine Klooster bezocht ik een communiteit in het Noord-Brabantse Vught, waar de fraters eeuwenlang lief en leed hadden gedeeld. Maar met het veranderen van de tijden sloten zich geen nieuwe fraters meer bij de orde aan, en de aanwezige broeders werden ouder. Veel mensen zien met lede ogen toe hoe oude tradities verdwijnen. “Hoe moet dat nu met de kerk?”, vroeg een oudere dame zich bezorgd af, “wie zal er na corona nog een kerkgebouw binnenstappen? Zal er dan nog wel geloof over zijn in de samenleving?”

Het oude klooster in Vught bruist vandaag weer van het leven. Het rusthuis voor oudere fraters werd in 2001 omgedoopt tot Kloosterhotel ZIN. Het biedt gastvrijheid aan rustzoekers die willen bijkomen van het jachtige bestaan. Het kloosterritme is nog altijd leidend. Als ’s morgens de bel gaat, verzamelen de gasten zich voor de ochtendmeditatie die wordt geleid door een oude frater. Een andere frater verzorgt intussen het biologische ontbijt – iets wat hij al 20 jaar doet. Tussen de moestuinen en kippenrennen staat een atelier, waar de inwonende kunstenares aan haar creaties werkt. Een monastieke plek die ooit ten dode opgeschreven leek, is op een wonderlijke manier tot leven gekomen.

Terug naar huis

Het is niet altijd gemakkelijk om vaarwel te zeggen tegen het oude. Sterven blijft een pijnlijk proces, afscheid nemen evenzeer. Maar pas wanneer we onze gehechtheid loslaten aan dat wat is en aan dat wat was, kunnen we oog hebben voor dat wat komen zal. Het water stroomt, en dat geldt ook voor het Levende Water, zoals Jezus in Johannes 7, 37-39 de heilige Geest omschrijft.

Zalmen balanceren op de cadans van het leven. Ze laten zich meedrijven met het water, in het vertrouwen dat de stroom hen altijd terug naar huis zal brengen. En dat, als het oude sterft, er altijd weer iets nieuws ontstaat.