Vandaag is het een bijzondere dag. Jaarlijks wordt op 20 maart namelijk wereldwijd de Internationale Dag van het Geluk gevierd. De gedachte achter de World Happiness Day is dat ieder mens het recht heeft om gelukkig te zijn. “Happiness is your birthright”, zei rapper Pharrell Williams in 2015, toen die VN-dag voor de derde keer werd gevierd.

Ook op de speciale klimaatsynode van de Verenigde Protestantse Kerk in België ging het over de dingen die miljoenen mensen ervan weerhouden gelukkig te zijn. Ons ontluikende ecologische bewustzijn werd verder aangewakkerd. We waren gemotiveerd, we voerden goede gesprekken, wisselden ideeën uit en dronken samen fairtrade koffie. Maar toen ik met een hoofd vol frisse ideeën de kerk in Brussel verliet, passeerde ik een jonge moeder met een kind.

Stad met vele gezichten

Tegen elkaar aangedrukt zaten ze onder een deken tegen de gevel van de McDonalds. De mensen liepen intussen het fastfoodrestaurant in en uit. Ze hadden oog voor de hamburgers, McFlurry’s en de grote bekers cola of Fanta, maar niet voor de vrouw en haar zoon. Ik graaide in mijn zak, maar vond geen muntjes meer.

Brussel blijft een stad met vele gezichten. Soms zijn dat gelukkige gezichten, soms ook gezichten die je harder raken dan je lief is. Naast glinsterende etalages vol luxe ligt de ellende van kapotte levens uitgestald. Geluk is je geboorterecht. Maar niet iedereen krijgt evenveel kans om daar aanspraak op te maken.

Leugen

In Afrika en Amerika doen welvaartspredikers goede zaken. Pastors met sterrenstatus vliegen in privéjets de wereld rond. Ze oefenen druk uit op hun vaak arme volgelingen om grote bedragen te geven, want dan worden ze naar verluidt gezegend en krijgen ze nog meer. In de ontnuchterende tv-documentaire American Gospel: Christ Alone vertelt een gezin over hun laatste centen, die ze aan de pastor hebben overgemaakt. De beloofde zegen blijft uit. Als de ouders geen geld meer hebben om eten te kopen, vertelt de pastor dat de armoede van het gezin wordt veroorzaakt door een generatievloek. “Geloven jullie dat?”, vraagt de reporter. De vader knikt deemoedig.

Is onze Bijbel een stappenplan naar welvaart en geluk? Een positieve mindset en vertrouwen kunnen zeker helpen om gelukkiger te zijn. Die dingen geven ons mentale veerkracht om beter met de omstandigheden om te gaan. Maar het is een flagrante leugen dat we, zolang we maar genoeg geloof hebben, rijk en gelukkig en rijk zullen zijn. Er blijven nog zoveel dingen over waarover we geen controle hebben. Miljoenen mensen ter wereld lijden door de noodlottige beslissingen van anderen, niet zelden machthebbers.

Woestijnperiode

In de tijd van Mozes maakte het volk Israël een zware woestijnperiode door. Niet door hun eigen toedoen, maar door het beleid van de Egyptische Farao. Hij buitte de Israëlieten uit en liet ze als slaven voor hem werken. “Laat mijn volk gaan”, zei Mozes tegen Farao, “sta ons toe drie dagen de woestijn in te trekken om feest te vieren en de Heer offers te brengen”. Maar de Farao weigerde. Hij zei: “Wie is de Heer, dat ik Hem zou gehoorzamen? Waarom zou ik de Israëlieten laten gaan?” En: “Mozes en Aaron, hoe durven jullie het volk van zijn werk te houden? Vooruit, aan het werk!”

Wie is nu de gelukkige in dit verhaal? Vooralsnog lijkt dat Farao. Hij heeft de top bereikt; zijn leven lijkt één groot succes. Mensen kijken naar hem op, ze doen wat hij zegt. En waarschijnlijk meent Farao dat hij dat allemaal aan zichzelf te danken heeft. Maar God kijkt verder dan wat voor ogen is. Want wat als jouw succesverhaal ten koste gaat van anderen?

Aan de kant van de verdrukten

De Farao waant zich onaantastbaar. Niets lijkt zijn macht te kunnen breken; misschien waant hij zich gelijk aan God. Maar de Eeuwige hoort het zuchten van het volk dat door Farao wordt onderdrukt. En tot driemaal toe openbaart hij zich aan Mozes: “Ik ben de HEER!”

Kiest God partij? En of Hij dat doet! Een rode draad die de Bijbel doortrekt, is dat God zich steevast schaart aan de kant staat van de verdrukten, de machtelozen. En dat niet alleen: Hij vraagt de onderdrukker rekenschap voor het onrecht dat hij heeft aangericht. Want God is een God van rechtvaardigheid. “Ik heb het gejammer van de Israëlieten over de slavenarbeid die hun door de Egyptenaren is opgelegd gehoord, en dat heeft Mij aan die belofte herinnerd”, zegt de Eeuwige tegen Mozes. 

Wat opvalt aan het Oude Testament, is dat het meer dan eens lijkt alsof God ergens spijt van heeft; dat Hij terugkomt van een besluit of vonnis.

• God heeft spijt dat Hij de mens gemaakt heeft (Genesis 6:6-7).
• God betreurt het dat Hij Saul tot koning heeft gemaakt (1 Samuël 15:11).
• Abraham onderhandelt met God over het verwoesten van Sodom en Gomorra. Ze sluiten een deal: als er tien onschuldige inwoners te vinden zijn, dan zal God van Zijn voornemen afzien en de steden niet verwoesten (Genesis 19).
• De profeet Jona moet dan weer een boodschap aan Ninevé brengen dat ze zwaar gestraft zullen worden voor hun zonden, maar als God ziet hoeveel mensen berouw hebben en hun gedrag veranderen, komt de profetie niet uit.

Ik ben de Heer

De Griekse filosoof Aristoteles stelde zich God voor als een onbewogen beweger in de kosmos. Maar veel teksten scheppen eerder het beeld van een bewogen medebeweger. Van een God die altijd met ons onderweg is, één en al dynamiek. Die, telkens als wij leven, bewegen en evolueren, met ons meeleeft, -beweegt en -evolueert. Geen alleenheerser van bovenaf zoals de Farao, maar een Aanwezigheid vanuit ons midden.

“Waar twee of drie verzameld zijn in Mijn naam, daar ben Ik in hun midden.”

Mattheüs 18:20

God zag de onderdrukking van het volk Israël. Hij was niet ver verwijderd van hun zuchten, sterker nog: Hij ervoer hun pijn, telde hun tranen. En toen Hij het niet langer kon aanzien, maakte Hij zichzelf bekend: hier ben Ik, “Ik ben de HEER”.

Hineni

Zes jaar geleden overleed de wereldberoemde joodse zanger Leonard Cohen. In die tijd was er nog niet zoveel aandacht voor de crisissen die zich vandaag uitkristalliseren. Toch zingt hij al in zijn lied You want it darker uit de jaren 1960 over hoe de mensheid in naam van God verminkt en vermoordt. In het refrein zingt Cohen: “Hineni, Hineni. I’m ready my Lord“.

Hineni is een woord dat 178 keer voorkomt in de Thora (het Oude Testament). Het betekent: “Hier ben ik, hier sta ik”. Maar de betekenis reikt nog verder. Zeg je “Hineni”, dan zeg je dat je je onvoorwaardelijk beschikbaar stelt met alles wat je in je hebt. Zonder terughoudendheid. Zelfs over de drempel van het gevaar en de dood.

Innerlijke stem

Dat geldt ook als het gaat over overgave aan het leven zelf. Je kent het misschien wel: er is een innerlijke stem, een terugkerende gedachte, een gevoel dat je aanspoort om in beweging te komen. Diep van binnen weet je dat het tijd is om hulp te zoeken, ontslag te nemen, de verstoorde relatie met je partner onder ogen te zien of met een bepaald gedrag te breken. Maar je negeert die innerlijke stem, liever kijk je nog een poosje de andere kant op.

Wel, je bent in goed gezelschap. Ook grote profeten als Mozes en Jona deden er alles aan om onder hun opdracht uit te komen. “Heer, ik ben een man die niet zo welbespraakt is”, stamelde Mozes, “ik ben iemand die niet zo goed uit zijn woorden komt. Kunt u niet iemand anders roepen?” Maar Mozes overwon zijn vrees. Uit liefde voor God en voor zijn volk maakte hij de juiste keuze. Dwars door zijn twijfels en angsten heen besloot hij op te staan en te zeggen: “Hier ben ik, hier sta ik”.

Overgave

Dat deed Jezus aan de vooravond van zijn dood. Net als Mozes voorzag ook Jezus wat Hem te wachten zou staan, en Hij smeekte: “Als het mogelijk is, laat deze beker dan aan Mij voorbijgaan“. Maar Jezus overwon Zijn vrees en gaf zichzelf over als losprijs voor velen. Evenzo overwon Jesaja zijn vrees, en stond hij op als een machtige profeet. En David vergat zijn eigen kleinheid en trad een grote reus tegemoet. “Hier sta ik, ik kan niet anders.” Dat is ook wat de bekende kerkhervormer Martin Luther zei in 1521 op de Rijksdag in Worms. 

Breekpunt

Hier ben ik, hier sta ik. Telkens opnieuw is die beslissing een keerpunt in de geschiedenis. Een moment waarop ketenen worden verbroken, jonge mensen geschiedenis schrijven en machtelozen leider worden van een groot volk. Daar waar mensen “ja” zeggen tegen de roepstem in hun hart en op hun voeten gaan staan, verandert de wereld.

Want God heeft ons niet gegeven een geest van lafhartigheid, maar van kracht, van liefde en van bezonnenheid.

2 Timotheüs 1:7

Een gelukkige World Happiness Day!

Deze preek werd gehouden op 20 maart 2022 in de Protestantse Kerk Hasselt.