Teksten: 1 Koningen 19, 19-24; Lucas 9, 51-62

De Marokkaanse student Brahim Saadoun zit momenteel in de dodencel van Donetsk. Toen Russische legers Oekraïne binnenvielen, voelde hij zich geroepen om het land waar hij studeerde, te beschermen. Hij nam de Oekraïense nationaliteit aan en meldde zich bij het leger. Nu is Brahim krijgsgevangene in een zelfverklaarde staat die de doodstraf heeft ingesteld. Je geroepen voelen tot iets groters dan jijzelf, kan prachtig zijn. Maar ook gevaarlijk. Aan het woord “roeping” hangt maar al te vaak een prijskaartje. We staan vandaag stil bij twee verhalen in de Bijbel, die daarvan getuigen.

De roep van Elisa

Het Bijbelboek 1 Koningen vertelt hoe Elisa door de profeet Elia geroepen wordt. Als Elisa achter een span ossen aanloopt, nadert Elia hem en werpt zijn mantel rond zijn schouders. Een woordeloze roep, soft & gentle. De jonge Elisa begrijpt het gebaar, en hij zegt: “Laat mij mijn vader en moeder kussen, en dan zal ik met u meegaan”. In de oorspronkelijke Hebreeuwse tekst lezen we dat Elia antwoordt: “Ga terug, want wat doe ik je aan?” De betekenis van die woorden is vermoedelijk: “Doe maar, want eigenlijk vraag ik teveel van je”.

Elisa keert terug. Hij neemt afscheid, slacht de ossen, roostert ze op het hout van hun juk en voedt er zijn knechten mee. Terwijl Elia geduldig wacht, verbrandt Elisa alle schepen achter zich. Dan is hij klaar om te gaan.

Drie roepingen door Jezus

In het Lucasevangelie is het Jezus die roept. En nu krijgen we drie roepingsscenario’s te zien. Drie personen krijgen elk afzonderlijk de kans om Hem te volgen.

• De eerste persoon zegt tegen Jezus: “Ik zal u volgen, waar Gij ook heen gaat”. Maar Jezus waarschuwt hem: “De vossen hebben holen en de vogels hun nesten, maar de Mensenzoon heeft niets waar Hij zijn hoofd op kan laten rusten“.
• Tegen persoon nummer twee zegt Jezus: “Volg Mij”. Maar die antwoordt: “Heer, laat mij eerst teruggaan om mijn vader te begraven”. Jezus zegt: “Laat de doden hun doden begraven; maar gij, ga heen en verkondig het rijk Gods”.
• Nummer drie zegt: “Ik zal U volgen, Heer, maar laat mij eerst afscheid nemen van mijn huisgenoten”. Tegen hem zegt Jezus: “Wie de hand aan de ploeg slaat maar omziet naar wat achter hem ligt, is ongeschikt voor het rijk Gods“.

Waar Elia nog bereid was Elisa tegemoet te komen, lijkt Jezus aanzienlijk minder geneigd tot compromissen. Hij geeft hier achtereenvolgens drie boodschappen. Wie Mij volgt moet bereid zijn af te zien van zijn comfortabele hoofdkussen, van de begrafenis van zijn vader, van het afscheid van zijn familie en zijn roots. De brandende vraag waarmee we achterblijven: waarom krijgt Elisa wel de kans om de zaken netjes af te ronden, en de discipelen van Jezus niet? 

Het belang van wortels

Op die vraag kunnen we twee antwoorden geven. Het eerste heeft alles te maken met het belang van wortels. Afstamming, familie en roots vervullen in het Oude Testament een cruciale rol. De uitputtende geslachtsregisters in het Oude Testament getuigen ervan. Je bent waar je vandaan komt, je identiteit hangt samen met je familie; met het volk en de bloedlijn waaruit je geboren bent. Elia, die zelf ook uit die traditie afkomstig is, begrijpt en respecteert dat. Hij lijkt zich bewust te zijn van de prijs die de roeping kost. Daarom zegt hij: “Ga terug, want wat doe ik je aan?”

Des te opvallender is dat Jezus – notabene zelf van joodse afkomst – rigoureus breekt met die traditie. In het Nieuwe Testament lijken wortels niet langer van tel. De apostel Paulus gaat er prat op voor de joden een jood te zijn en voor de Grieken een Griek (1 Kor. 9:20). Jezus gaat zelfs zover te zeggen dat “als iemand tot Mij komt en niet haat zijn vader, moeder, vrouw, kinderen en broers en zussen, ja zelfs zijn eigen leven, dan is Hij Mij niet waardig” (Lucas 14:26-27). Dat is nogal scherp gesteld, maar het Griekse woord  μισέω (miséo) dat door veel Nederlandse vertalingen met “haat” wordt vertaald, kan ook worden vertaald als: van ondergeschikt belang achten. En dan is de bedoeling duidelijk.

Waar het Oude Testament staat voor joodse afstamming van het volk van Abraham, Isaac en Jacob, staat het Nieuwe voor een meer fluïde identiteit. Dat is verklaarbaar. Jezus breidde het heil uit van een homogeen joods volk naar een multi-etnische ekklesia, een kerkgemeenschap. En dan kunnen de verschillen tussen joden en Grieken voor conflicten en polarisatie zorgen. Door je wortels en identiteit niet in je afkomst, maar in Christus te vinden, kun je een brug slaan naar de ander. Zo ontstaat er gemeenschappelijke grond op basis waarvan je elkaar kunt vinden en ondanks de verschillen een nieuwe familie kunt vormen.

Discipelschap is geen lachertje

Maar er is meer. Jezus maakt tevens duidelijk dat het discipelschap geen lachertje is. Elisa is een jood van geboorte en hij wordt geroepen door een joodse profeet en wonderdoener. Zijn volk en familie kunnen trots op hem zijn. Maar Jezus? Die is een weg gegaan die bij het thuisfront op weinig goedkeuring kan rekenen. De prijs is hoog. Hij wordt Hij door mensen van Zijn eigen volk uitgespuwd. Velen begrijpen niet langer waar Hij mee bezig is.

Wat als Jezus nu gehecht zou zijn geweest aan zijn zachte hoofdkussen? Wat als Hij zou zijn gehecht aan de goedkeuring van zijn volk, aan dat warme en veilige thuisgevoel? Wat als Hij de ontheemding zou hebben geschuwd? Dan zou je deze tekst nu niet lezen. Onze skyline, ons denken, onze muziek en kunst… zelfs onze jaartelling zou er zonder Christus anders hebben uitgezien.

Christendom light

We geloven vandaag maar al te graag in een christendom light. Het moet allemaal niet te zwaar worden, toch? Niet te moeilijk. Het mag niet teveel kosten, een muntje in de collectezak is prima, maar verder…

Wat als Jezus vandaag tegen ons zou zeggen: “Volg Mij?” Of wat als je, net als Brahim in Donetsk, in een situatie belandt die letterlijk alles van je vraagt, meer dan je hoofdkussen – zelfs je eigen leven?

In het welvarende westen zijn we gewend aan een relatief comfortabel leven. Onze koelkast is gevuld, we streven naar comfortabele en energiezuinige huizen, naar een elektrische auto voor iedereen. En we plannen onze agenda’s vol. Totdat de coronacrisis en de oorlog in Oekraïne aanbraken, dachten velen dat rampen ons niet meer konden overkomen. We gaan er gemakkelijk vanuit dat het leven zich naar onze wetten zal gedragen.

Als het goede kwaad wordt en het kwade goed

Maar wat als op een dag de wereld die zo vertrouwd leek, faliekant de verkeerde kant op gaat? Wat als het goede kwaad wordt, en het kwade goed? Het overkwam de Nederlandse schrijfster Corrie ten Boom (1892-1983). Zij zag hoe tijdens de Tweede Wereldoorlog al haar vertrouwdheden van hun sokkel vielen. Hoe hoogwaardigheidsbekleders, die stelden de vooruitgang van hun volk na te streven, miljoenen onschuldigen simpelweg “elimineerden”. Dat alles in naam van een gecorrumpeerde en dodelijke ideologie.

Wat als je in zo’n wereld gehecht bent aan je hoofdkussen, en aan de goedkeuring van je familie, je volk, je leiders?

Ook vandaag zegt Jezus tegen u en mij: volg Mij. Wat betekent het voor ons om Hem te volgen? Om zout en licht te zijn in een wereld die breekt? Wat moeten we van onszelf opgeven, en op welk vlak moeten we lef tonen, durf laten zien? Waar moeten we mee breken, en wat moeten we voeding geven en versterken? Hoe zouden we kunnen groeien in het volgen van Hem?

Achter de voordeur

In een cultuur die steeds individualistischer en seculierder wordt, zal het ons misschien steeds meer gaan kosten om Jezus te volgen. Om anders te durven zijn. Dan heb je iets uit te leggen. Waarom ga jij naar de kerk? Waarom doe jij wat je doet? Het is allemaal niet zo vanzelfsprekend meer. Misschien zelf een beetje gek en dwaas, om te vertellen dat jij “nog” gelooft. Ik herinner me dat een collega van Vluchtelingenwerk oooit vroeg: “Ben jij eigelijk wel een moderne meid?” Dat geeft de perceptie al weer. Wie gelooft, is een beetje achterlijk. Niet meer van deze tijd. 

Wie zit er te wachten op zo’n imago? Er zijn vandaag veel anonieme christenen. En toegegeven: normaal doen kan wel zo comfortabel zijn. Het voorkomt lastige vragen en maakt dat je gemakkelijker wordt aanvaard. Maar als niemand meer bereid is de prijs van de ontheemding te betalen, dan verstomt ons getuigenis. Dan klinken er geen verhalen meer die haaks op deze wereldse werkelijkheid staan. Dan durven we geen stelling meer in te nemen tegen onrecht. Dan zingen we het niet langer uit uit liefde voor onze God. Dan worden we onzichtbare gelovigen, enkel nog gelovig achter de voordeur. Kleur- en zoutloze christenen. En dat is precies wat de tijdsgeest wil. Geloven doe je maar thuis.

Maar als Jezus zegt: “Volg Mij”, is dat dan alleen achter de voordeur? Dan is onze weg niet erg lang, tenzij we een heel groot huis hebben, natuurlijk. Grote kans dat je levenspad verder voert. Via de straat en je dorp of stad naar collega’s, familieleden, buren, vrienden, de vluchtelingen in je omgeving, de mensen in nood. 

Eeuwigheidsperspectief

Volg Mij. Durven wij dat elke dag opnieuw te doen? Durven we de prijs te betalen van het anderszijn? Zijn we bereid ons zachte hoofdkussen op te offeren? Om onze mening te worden gehekeld of uitgelachen? Om de onderste weg te gaan? Alleen dan kun je een ware discipel zijn, is de ongemakkelijke boodschap uit het Lucasevangelie.

Wees gerust, de kans is groot dat God niet al die dingen van ons zal vragen. We hebben zo allemaal onze dagelijkse uitdagingen, onze vraagstukken, problemen, zorgen en vreugde. De een leidt een comfortabeler leven dan de ander. En terwijl de een geluk ervaart, gaat de ander door diepe dalen heen. Maar middenin die complexe werkelijkheid zegt Christus ook vandaag tegen ieder van ons: “Volg Mij”. En we mogen onszelf, elk in onze eigen situatie, de vraag stellen wat het betekent om Hem te volgen. 

Hoe kunnen we in onze specifieke situatie een volgeling van Jezus zijn? Hoe kunnen we Hem navolgen op ons werk of in onze studie, in de rij voor de bakker, in het contact met die moeilijke buur, wanneer een familielid voor de zoveelste keer belt? In onze relatie, in de opvoeding van de kinderen? Hoe kunnen we Hem navolgen in onze houding tegenover anderen, in alles wat we doen en zeggen? 

Jezus waarschuwt: aan discipelschap hangt een prijskaartje. Je moet de kosten en baten van tevoren goed tegen elkaar afwegen. Dat is verstandig. Maar het levert ook veel op. Wie bereid is Christus achterna te gaan, heeft een anker in deze woelige wereld. De dingen in het leven zullen nooit meer zonder betekenis zijn. Alle puzzelstukjes vallen binnen een eeuwigheidsperspectief. Zoals Corrie ten Boom ooit zei: “Nu zien we nog de losse draadjes, maar straks zullen we het gehele kunstwerk overzien”.

Het pad van de Liefde

Christus vraagt veel van ons, maar Hij geeft nog oneindig veel meer terug. Hij gaf zichzelf. Volledig, voor ons, u en mij. Is dat niet meer waard dan uw hoofdkussen? De wetenschap dat we gekocht en betaald zijn door Zijn kostbaar dierbaar bloed, is genoeg om uit te breken in gejuich. Wie Christus volgt, gaat de weg van de Liefde. Het pad van de dingen van eeuwigheidswaarde. Een bevrijdende liefde in woord en daad, die blijft nagalmen in ons leven en in dat van de generaties die na ons komen. 

Gaat met mij mee op weg en laten we Hem volgen. Met hart en ziel. En vol overgave, wetende dat ons een grote beloning te wachten staat. Amen.

Deze preek werd gehouden in de protestantse gemeente Sluiskil-Sas van Gent-Philippine op zondag 26 juni 2022.