Afgelopen vrijdag is de ramadan ingegaan. Tussen zonsopkomst en zonsondergang mogen moslims niet eten, drinken, roken of de liefde bedrijven. Dit jaar valt de ramadan deels samen met de christelijke 40-dagentijd. Christenen nemen het wat minder nauw met vasten, als ze het al doen. Juist op dat punt kunnen we van elkaar leren.

Moslims maken vandaag zo’n 7 procent van de Belgische samenleving uit. Tot een paar jaar geleden waren ze letterlijk mijn naasten. Als tijdens de ramadan de zon was ondergegaan, kon je er zeker van zijn dat er op de deur werd geklopt. “Buurvrouw, ons mama heeft couscous gemaakt! Komen jullie ook?” Diverse avonden brachten we door op de sofa langs de muur, voor een tafel met een indrukwekkende hoeveelheid lekkernijen. De geur van couscous en muntthee vulde de huiskamer. Rijk waren veel Marokkaanse families uit de buurt niet, maar door hun bewonderenswaardige vermogen om te delen, was er voor iedereen genoeg.

Niet de maag maar het hart

In Jesaja 58 gaat de profeet in op de traditie van het vasten. Vasten was voor veel Israëlieten van na de ballingschap een geestelijke oefening om dichter bij de hemel te komen; om je af te keren van de dagelijkse dingen en tot de Eeuwige te naderen. Maar het geestelijke effect waar ze op hadden gehoopt, bleef uit. In plaats van doorbraken te zien in hun persoonlijke leven, bleef de zegen uit. Wat kon het probleem zijn?

De profeet geeft een duidelijk antwoord:

Zeker, ze zoeken Mij dag aan dag, volverlangen om te ontdekken wat Ik wil (..) en ze vragen naar Mijn rechtvaardige voorschriften en ze verlangen naar Gods nabijheid.

“Waarom ziet U niet dat wij vasten en merkt U niet dat wij ons onthouden?”

Omdat jullie op je vastendagen nog handeldrijven en jullie arbeiders afbeulen, omdat jullie onder het vasten strijden en ruziën en vol vuur met elkaar op de vuist gaan. Als je op die manier vast, wordt je stem niet gehoord in de hemel.

Jesaja 58: 2-4

Overgave

De essentie van het vasten is blijkbaar geen kwestie van simpelweg een geestelijke bucketlist afvinken, je eten en drinken laten staan en een somber gezicht opzetten, in de hoop weer een stapje dichter bij de hemel te zijn gekomen. Nee, vasten gaat dieper. Het is een proces van geestelijke loutering, van opoffering en overgave. Niet de maag, maar het hart moet veranderen.

Is dit niet het vasten dat Ik verkies: misdadige ketenen losmaken, de banden van het juk ontbinden, de verdrukten bevrijden en ieder juk breken? Is het niet: je brood delen met de hongerige, onderdak bieden aan armen zonder huis, iemand kleden die naakt rondloopt, je bekommeren om je medemensen?

Jesaja 58:6-7

Ja, zul je misschien zeggen, dat klinkt prachtig, maar probeer het maar eens. Iedereen die ooit heeft gesport op een nuchtere maag, kan het beamen: een hongerige mens is niet de meest prettige mens. Lichamelijke ontberingen zorgen voor stressreacties. Ons brein is gehardwired om daar op drie manieren op te reageren: vechten, vluchten of bevriezen.

Dat is precies waar deze tekst wringt. Niet alleen wordt de mens verondersteld om af te zien, maar ook nog eens om zich tijdens dat afzien van zijn mooiste, beste en meest nobele kant te laten zien. Het vasten waar Jesaja op doelt, druist lijnrecht in tegen onze natuur. Hoe vaak voelen we niet de neiging om ons ongenoegen af te reageren op de mensen om ons heen? Om juist in tijden van beproeving prikkelbaar te reageren? Om je dierbaren af te snauwen, die lastige collega eens goed de waarheid te zeggen; de gordijnen dicht te trekken en even niet thuis te geven?

Dan zijn er nog de verkeerde intenties die we stiekem kunnen hebben als we tijdelijk een maaltijd overslaan, of dat koekje afslaan. Vasten is namelijk fijn voor de lijn. En wat prettig is: je bespaart ook nog eens tijd als je je ontbijt overslaat. Maar om in de geest van Jesaja te blijven: dat alles is niet waar vasten om draait.

Subversief

Even terug naar mijn vroegere buren. De buurman vertrok al vroeg met zijn busje om de hele dag muren te stucen in de brandende zon. De buurvrouw bereidde de avondmaaltijd voor, de kinderen gingen naar school. Dapper droegen ze hun lot. Vroeg je hoe het ging, dan klonk het steevast: “Goed”. Het enige dat opviel, was de doodse stilte in de namiddag. Dan rustte iedereen. Pas na zonsondergang veranderde de tuin in een stukje Al Hoceima onder de Belgische sterrenhemel. Er brandden lichtjes, tot diep in de nacht klonken stemmen en gelach. “Kom binnen, kom binnen”, maanden de kinderen.

In de westerse samenleving is het vasten een beetje in onbruik geraakt. Het heeft iets ongemakkelijks. Waarom zou je jezelf vrijwillig eten en drinken ontzeggen? Sla er de behoeftenpiramide van de beroemde psycholoog Abraham Maslow maar op na. Die gaat ervanuit dat “hogere” behoeften als spirituele ontwikkeling pas aan bod komen nadat alle “lagere” behoeften vervuld zijn. Kort samengevat: pas als de maag gevuld is, komt God aan bod. Maar de subversieve logica van vasten gooit dat beeld radicaal om. Wie vast, ontzegt zich eten en drinken om zich tot het hogere te kunnen richten.

Geestelijke oefening

Precies dat is de uitdaging van het vasten. Vasten symboliseert dat de meest nobele weg niet altijd die van de maag en de onmiddellijke behoeftenbevrediging is. Vasten moedigt ons aan om onze primaire behoeften tijdelijk op te schorten. En om tijd en ruimte in ons leven vrij te maken voor gebed, meditatie en bezinning; om stil te staan bij de vraag waar het leven werkelijk om draait. Vasten is een geestelijke oefening die je kunt praktiseren tijdens de veertigdagentijd, maar ook individueel en op elk moment.

• Wanneer je voor belangrijke levensvragen en keuzes staat
• Wanneer je troost, steun of richting zoekt
• Om je geestelijk leven te versterken en te verdiepen
• Om tijd te nemen voor meditatie en gebed
• Om solidair te zijn met mensen in armoede, honger en verdrukking
• Als je specifieke noden of gebedspunten hebt
• Aan de vooravond van een einde of nieuw begin

Vasten met de juiste hartsgesteldheid is een geestelijke oefening die grote zegen brengt, belooft Jesaja:

Dan breekt je licht door als de dageraad, je zult spoedig herstellen. Je gerechtigheid gaat voor je uit, de majesteit van de Heer vormt je achterhoede. Dan geeft de Heer antwoord als je roept, als je om hulp schreeuwt, zegt Hij: ‘Hier ben Ik’.

Als je het juk van de onderdrukking uitbant, de beschuldigende vinger en de kwaadsprekerij, wanneer je de hongerige schenkt wat je zelf nodig hebt en de verdrukte gul onthaalt, dan zal je licht in het donker schijnen, je duisternis wordt als het licht van het middaguur.

De Heer zal je voortdurend leiden, Hij zal je verkwikken in dorre streken, hij maakt je botten sterk en krachtig. Je zult zijn als een bevloeide tuin, als een bron waarvan het water nooit opdroogt.

Jesaja 58:11

De vastenmaand ramadan herinnert ons aan een waardevolle spirituele traditie, die ook het joden- en christendom doortrekt. Vasten is een periode van toewijding en geestelijke bezinning. Dat begint bij je voedsel laten staan, maar de Bijbel daagt ons uit om nog een stapje verder te gaan. Om niet alleen ons brood, maar vooral onszelf prijs te geven. Als we ernaar verlangen God te vinden, moeten we eerst bereid zijn onszelf te laten vinden. En als we hopen op Gods gerechtigheid, dan moeten we allereerst gerechtigheid brengen in de wereld om ons heen. En door anderen te bevrijden, is het dat wij ook zelf van ons juk worden bevrijd. Dát is de subversieve kracht van het vasten.

Wist je dat…

.. vasten ook nog eens heel gezond is? Tips om veilig en verstandig te vasten vind je hier.