Wie kent het niet, dat groene monstertje dat toeslaat als iemand anders iets heeft dat jij graag zou willen hebben? Zoals die collega die er altijd fantastisch uitziet en die voor het geluk geboren lijkt; die vriend of vriendin die steevast de spannendste dingen meemaakt; die broer of zus die zoveel meer verdient? Bij sommige mensen voel je je in de schaduw staan. En voor je er erg in hebt, krijgen negatieve gedachten vat op je. Vergeleken met die ander voel je je dom, mislukt, incapabel, lelijk of een saaie grijze muis. Dat is het zaadje van de jaloezie. En als we het maar genoeg water geven, begint het te ontkiemen, groeit de jaloezie uit tot een boom en raken we verstrikt in de ranken.

Jaloezie in de Bijbel

In Psalm 37 (1-8) gaat koning David specifiek in op jaloezie:

Wees niet jaloers op oneerlijke mensen,
op mensen die zich niets aantrekken van God.
Want ze verdwijnen net zo snel als gras,
als gras dat verschroeit in de zon.
Vertrouw op de Heer en doe wat goed is.
Wees trouw aan de Heer,
dan zul je altijd veilig in het land wonen.
Blijf altijd dicht bij de Heer en geniet van Hem.
Dan zal Hij je geven wat je van Hem vraagt.
Vertrouw je hele leven aan Hem toe.
Dan zal Hij in alles voor je zorgen.
Hij zal altijd voor je opkomen.
Dat is net zo zeker als dat het 's morgens weer licht wordt
en de zon hoog aan de hemel zal komen te staan. 

Wees stil en verwacht alles van de Heer.
Wees niet jaloers op mensen bij wie alles goed lijkt te gaan,
en bij wie alle misdadige plannen lijken te slagen.
Word niet boos of jaloers.
Boosheid en jaloersheid doen alleen maar kwaad.

De illusie van het Grote Succes

Soms bekent iemand weleens met een zweem van onschuld: ‘Ik benijd je.’ En laten we eerlijk zijn: als anderen ons benijden om iets dat we hebben of kunnen, is dat toch best een compliment. Reclamemakers spelen slim in op het menselijke verlangen naar bewondering. Zo lanceerde Peugeot het model 207 Envy, oftewel afgunst.

In de wereld van onze (groot)ouders was de sociale klasse waarin je geboren werd, bepalend voor je levensloop. Eens een boer altijd een boer; eens een notabele, altijd een notabele. Vandaag leven we in een wereld waarin iedereen verantwoordelijk is voor zijn eigen succes én voor het gebrek daaraan. Geen wonder dat we ons uiterste best doen om succes uit te stralen. Wie op sociale media rondscrolt, ziet de ene selfie na de andere voorbijkomen. Dankzij handige ‘skins’ en filters kan iedereen er binnen enkele muisklikken uitzien als een fotomodel. Doordat we bovendien steevast onze mooiste foto’s posten, lijkt het alsof iedereen altijd een reuze spannend leven leidt. ‘Het Grote Succes’ is een illusie die we samen creëren en in stand houden. Prachtig voor wie op zoek is naar volgers, maar minder voor wie de avonden eenzaam in zijn appartementje doorbrengt. Al scrollend slaat dan al snel het ‘groene monster’ toe.

“Boosheid en jaloezie doen alleen maar kwaad”, waarschuwt David. Vraag eens aan een schoolklas wie er behoefte heeft aan meer jaloezie in zijn leven, en niemand zal zijn vinger opsteken. Grote kans dat we allemaal wel weten hoe jaloezie voelt. Het is een negatieve energie die aan je vreet; het zeurt, schrijnt en ettert van binnen. Jaloezie is een venijnig monstertje. Het consumeert alle vreugde en blijdschap, maakt vrienden tot vijanden en laat je achter met een immense leegte. Zo mogelijk nog erger is het wanneer jaloezie plaatsmaakt voor afgunst. Dan misgunnen we de ander niet alleen zijn succes, maar zetten we ons ook in om het die persoon te ontnemen. Bijvoorbeeld door te roddelen, te stoken of diens relatie of carrière te saboteren.

Boosheid

Het vreemde is dus: niemand houdt van jaloezie of afgunst. Niemand zegt: “Ja, doe mij er maar een grotere dosis van!” En toch zijn we in onze samenleving constant bezig die gevoelens te voeden.

David richt zich in zijn psalm specifiek tegen de boosheid. “Geef er niet aan toe”, is zijn raad. Blijf kalm, wind je niet op, laat je woede varen. Dat hij die emotie herhaaldelijk noemt, is meer dan een stijlkenmerk. Jaloezie maakt het menselijk hart onrustig als een opgezweepte oceaan. We geven een gemene steek onder water, benadrukken elke fout, vallen een collega openlijk aan. En de ander? Die heeft waarschijnlijk de grootste moeite om die heftigheid te plaatsen.

Zelftwijfel

Een voorbeeld? Hanne krijgt promotie op het werk. Trots belt ze een vriendin om te vertellen dat ze is gevraagd voor een functie met meer verantwoordelijkheid en een hoger salaris. Maar hoewel ze had verwacht dat haar vriendin blij voor haar zou zijn, blijft het stil aan de andere kant van de lijn. Dan zegt haar vriendin: “Hanne, je gaat dat toch niet doen, hè? Als je die job aanneemt, zul je je kinderen niet veel meer zien. Ik vind het onverstandig, en bovendien: ik zie eigenlijk niet goed in waarom ze jou daarvoor gevraagd hebben. Het zou weleens boven je niveau kunnen zijn.”

Als Hanne niet in staat is de jaloezie in het hart van haar vriendin te doorzien, brengt dit telefoongesprek haar uit haar evenwicht. Ze hangt op met een dubbel gevoel. De combinatie van werk en gezin brengt haar aan het twijfelen. Heeft haar vriendin misschien gelijk? Gaandeweg begint Hanne ook aan zichzelf te twijfelen. Misschien heeft het management zich inderdaad wel in haar vergist. Misschien is ze inderdaad minder capabel dan ze overkomt; stel nu dat dit één grote vergissing is….

Zo wapen je je tegen jaloezie

Jaloezie maakt meer kapot dan je lief is. Het is al met al een krachtige emotie waartegen je je moet wapenen. Hoe doe je dat? Al vele eeuwen grijpen mensen naar amuletten, edelstenen of spreuken tegen het zogenaamde ‘boze oog’: de negatieve energie die iemand uitzendt door gevoelens van afgunst en jaloezie op een ander te projecteren. Christenen zijn het belang van de geestelijke wapenrusting (Efeze 6) soms wat uit het oog verloren. Maar wist je dat de Bijbel machtige principes geeft om je te wapenen tegen jaloezie? Ik zal je uitleggen hoe het werkt.

Zolang we jaloers zijn, bekijken we het leven door een smalle focus. Veel van onze energie en aandacht gaat uit naar de mensen die we benijden. Willen we onszelf beschermen tegen jaloezie, dan is het belangrijk om een andere bril op te zetten. “Zoek je geluk bij de Heer, Hij zal je geven wat je hart verlangt”, stelt David (Psalm 37:4, NBV22). Dat betekent twee dingen:

• Je geluk zoeken bij de Heer betekent dat je je primair op God focust in plaats van op mensen.
• Je geluk zoeken bij de Heer betekent dat je oog ontwikkelt voor de aard en de oorsprong van je geluk. Waar ben je oprecht dankbaar voor? Met welke mooie dingen in je leven ben je gezegend?

Als we God de eerste plek geven, zal God ons de wensen van ons hart schenken, daagt David ons uit:

“Leg je leven in de handen van de Heer, vertrouw op Hem en Hij zal dit voor je doen. Het recht zal dagen als het morgenlicht, de gerechtigheid stralen als de middagzon.”

Omgekeerde wereld

In de zaligsprekingen in Mattheüs 5 stelt Jezus een omgekeerde wereld voor. De orde van God. Het zijn niet de machtigen en rijken, de mensen die altijd vrolijk zijn, de hardvochtigen, de onverschilligen, de zelfzuchtigen … die aan het langste eind trekken. Het zijn de mensen die lijden aan de wereld, zij die verdriet hebben en elke dag opnieuw hun tekorten voelen. 

Die omgekeerde wereld van God komt nergens meer tot uiting dan in de dood van Jezus. Zo’n goed mens met zoveel waardigheid die wordt vernederd tot op het bot gestript en vastgespijkerd aan een stuk hout. Het is lelijk, het is bruut, het is afzichtelijk. Maar op een wonderlijke manier redt God juist zo de wereld. Het lelijkste en verachtelijkste op deze aarde verandert hij in een wonderschoon gebaar van liefde, van genade.

God kijkt anders naar de dingen dan wij. Zou het kunnen zijn dat we in moeite en tegenslag iets kunnen ontvangen wat we niet kunnen ervaren in een leven dat vlekkeloos en rimpelloos verloopt? Zou het kunnen zijn dat we als we ons hulpeloos  en kwetsbaar voelen, dat we juist dan als bruikbare klei in Gods handen zijn? Dat wachten en missen en worstelen ook iets in zich kan dragen van een leerschool?

Hopen op God

Als God anders naar de dingen kijkt, dan kunnen wij dat misschien ook wel leren. Zowel Jezus als David dagen ons uit om onszelf de vraag te stellen wat er nu werkelijk toe doet in ons leven. Zijn die bezittingen nu wel zo belangrijk? Is het eer en erkenning waar ons leven om draait? Status, geld, een mooi huis of auto? David is er duidelijk over: al die dingen vergaan. Ze zijn slechts stof, vandaag tastbaar, morgen vervlogen. Maar wie hopen op God, zullen het land bezitten.

Willen we ons wapenen tegen jaloezie, dan betekent dat bovenal: een nieuwe mindset aannemen. We moeten die innerlijke oceaan tot bedaren brengen, en leren leven in een geest van liefde en vrede. Klinkt ingewikkeld, niet? Toch is het misschien eenvoudiger dan je denkt.

Een mindset van liefde en vrede groeit door je naaste toe te wensen wat je voor jezelf wenst. Daarmee zijn we bij de Golden Rule, het universele principe dat in vrijwel alle wereldreligies terug te vinden is. Uitgangspunt is dat het welzijn van anderen onlosmakelijk verbonden is met dat van onszelf. De goede gaven in het leven, die ons door de Eeuwige worden toebedeeld, zijn niet slechts voor onszelf bedoeld. Ze staan in het teken van de gemeenschap en van elkaar. Ze zijn er om te worden uitgedeeld en vermenigvuldigd, om zo de ander en de wereld te kunnen dienen.

Jaloezie is in feite het ontspoorde zusje van bewondering. We zijn jaloers op de eigenschappen die we in anderen bewonderen. De grote uitdaging is dus om het goede dat we in anderen zien te benoemen en ervoor te danken. Hannes vriendin kan bijvoorbeeld zeggen: “Dat is nu echt geweldig nieuws! Prijs God dat je zo’n buitenkans op je pad gekregen hebt. Het is je van harte gegund!” Verlangt ze ook zelf naar succes in haar carrière, dan is de volgende stap om God te bidden om haar daarmee ook te zegenen. En vervolgens om zich open te stellen voor de lessen die ze op dat vlak van Hanne zou kunnen leren.

Geliefd, hoe dan ook

Hoe voorspoedig mensen ook kunnen zijn, belangrijk om in gedachten te houden is dat het leven eindig is. We komen met lege handen op aarde, en zonder iets gaan we heen. Ik geloof dat Gods liefde de basis is van ons bestaan; een Liefde die alles omvat en in stand houdt. Niets wat wij doen maakt die liefde groter. Niets wat wij doen maakt die liefde kleiner. Ons leven, elke ademtocht, de zon die over ons opgaat, een glimlach, bloemen in de lente… dat alles is een geschenk van God.

Ik geloof ook dat er geen krachtiger medicijn is tegen jaloezie dan dankbaarheid. En het is ook nog eens volledig gratis! Dankbaarheid ontstaat alleen niet vanzelf; je moet je erin oefenen. Begin elke nieuwe dag gewoon eens door te danken voor al het goede dat je hebt ontvangen, en voor de mooie gaven die je ziet in anderen. Vervolgens kun je je eigen wensen in gebed brengen. En je zult merken: zelfs een minimale dosis dankbaarheid maakt al een wereld van verschil.

Alle zegen en goeds voor vandaag! 💖

Deze blog is gebaseerd op de preek van zondag 29 januari 2023 in Protestantse Gemeente Hoek. Klik hier om de online kerkdienst te bekijken.