Aan een pleintje in Elsene, omzoomd door bomen, ligt de Heilige Drievuldigheidskapel. Het kerkje stamt uit de 19de eeuw, maar de gevelstenen ademen een langere geschiedenis. 373 jaar lang waren ze onderdeel de Augustijnenkerk, tot die moest wijken voor het huidige De Brouckèreplein. Een eervolle reconstructie.

Brusselse bouwlieden verzamelen zich in 1620 op een grondgebied langs de Zenne. Het project dat hen wacht, is een kerkgebouw in barokstijl, naar ontwerp van architect Jacob Franquart. De Augustijnenkerk wordt de thuisbasis van de augustijnen, een kloosterorde die naar de regel van Augustinus leeft en sinds 1589 in Brussel gevestigd is. De bouwlocatie maakt deel uit van een grondgebied dat – met wat hulp van aartshertogin Isabella – aan de orde toegewezen is. 

Medische kliniek

Het project vergt een lange adem. Maar liefst 22 jaar moeten de augustijnen geduld hebben voordat de kerk op 1 november 1642 door aartsbisschop Boonen kan worden ingewijd. De Augustijnenkerk blijft anderhalve eeuw lang in handen van de kloosterorde, tot de Franse bezetting daar in 1797 een einde aan maakt. De bezetters verdrijven de orde uit de Augustijnenkerk en vormen het gebouw om tot een medische kliniek. Dat is ook de plek waar in 1815 de gewonden van de Slag bij Waterloo worden verzorgd. 

Protestantse tempel

Onder het Koninkrijk der Verenigde Nederlanden breken nieuwe tijden aan. De protestantse koning Willem I (1772-1843) verblijft met zijn hofhouding en familie jaarlijks zes maanden in Brussel. Tijdens dat verblijf wil hij een Nederlandstalige protestantse kerkdienst kunnen bijwonen. De  keuze valt op de Augustijnenkerk. Omdat protestanten in het katholieke zuiden hun samenkomstgebouwen dan nog geen “kerk” mogen noemen, wordt het gebouw in 1816 heringericht als “tempel” van de Protestantse Kerk van Brussel. Een jaar later – op 27 maart 1817 – wordt Willem Alexander er gedoopt, de kleinzoon van Willem I die later als Willem III de troon zal bestijgen. De verbondenheid van koning en kerk zorgt voor een opleving van het Belgische protestantisme.

Laatste eredienst

De heropleving van de Augustijnenkerk is echter geen lang leven beschoren. De eredienst van zondag 21 augustus 1830 wordt onverwacht de laatste. Buiten de kerkmuren woedt het vuur van de Belgische Revolutie. Als revolutionairen kans zien om de kerk binnen te dringen, richten ze een spoor van vernieling aan. Dominee Pauw ontvlucht de kerk en de gemeente wordt uiteengeslagen. Het kerkgebouw functioneert nog enkele decennia als concertzaal en expositieruimte. De Franse componist Hector Berlioz voert er in 1842 een aantal van zijn composities uit.

Sloop en demontage

De wereld staat intussen niet stil. Het stadsbestuur heeft ambitieuze plannen voor de stad Brussel. Onderdeel daarvan is de overwelving van de rivier de Zenne, waarbij ook het gebied rond de kerk onder handen wordt genomen. Tussen 1867 en 1871 vindt de aanleg van de Anspachlaan plaats, die wordt doorgetrokken tot aan de gevel van de Augustijnenkerk. Het gebouw dient vanaf 1875 als postkantoor. Zeventien jaar lang kunnen Brusselaars er terecht voor al hun brieven, postpakketjes en postzegels.

In 1893 valt dan toch het doek voor de Augustijnenkerk. Koning Leopold II ziet geen ruimte meer voor het barokke bouwwerk binnen het stadsontwikkelingsplan van Brussel. Een moderne stad heeft een open ruimte nodig, meent de Belgische koning. Op de plek waar eeuwenlang gelovigen samenkwamen, vergaderen zich nu slopers. De Augustijnenkerk gaat tegen de vlakte om plaats te maken voor het De Brouckèreplein. 

Tastbare sporen

Is de Augustijnenkerk daarmee uit Brussel verdwenen? Niet helemaal. Verdeeld over de Belgische hoofdstad zijn nog altijd tastbare sporen te vinden van het kerkgebouw dat ooit het huidige De Brouckèreplein sierde. De gevelstenen van de Heilige Drievuldigheidskapel, de zijaltaren in de Sint-Joostkerk en de naturalistische preekstoel van Mar de Vos (1697) in de Zavelkerk: stuk voor stuk herinneren ze aan een vergane glorie.

Bronnen

• Harry Sinnaghel, Module “Geschiedenis van het Belgisch Protestantisme”, Syllabus FPTR 2022-2023, blz 73.
• Protestantse Kerk van Brussel, De geschiedenis van de Protestantse Kerk Brussel. Het ontstaan van de gemeente.
• Bruzz, Samenleving, Verloren verleden. De Brusselse augustijnen, 4 maart 2005.
• Wikipedia met verwijzing naar: Charles Terlinden, Histoire du Temple des Augustins et de l’église de la Sainte-Trinité, Gembloux, 1964; Henri Van Havermaet, Souvenirs d’un vieux Bruxellois. Le Temple des Augustins à Bruxelles, Alliance typographique, 1890; Alexandre Henne en Alphonse Wauters, Histoire de la ville de Bruxelles, vol. III, Brussel, 1845, p. 549-553.