Oordelen, we doen het allemaal. Een oordeel is zo geveld, zeker in een cultuur van multimedia en scherpe meningen. Snelle oordelen komen al voor in de Bijbel. De diep bedroefde Hanna wordt door priester Eli voor een dronken vrouw aangezien en weggestuurd (1 Samuël 1:1-20). Maria, die aan de voeten van Jezus zit, treft het al niet veel beter. Haar zus vindt haar een luie nietsnut en vraagt Jezus om haar terecht te wijzen (Lucas 10:38-42). Twee verhalen die ons aansporen om verder te kijken dan wat voor ogen is.

Wat zou je doen als er op een dag een beroemdheid voor je deur stond? In het Lucasevangelie overkomt het Martha. Als ze hoort dat Jezus in haar dorp is, twijfelt ze geen moment en nodigt ze hem en zijn gevolg uit om bij haar langs te komen. Maar Jezus is natuurlijk niet zomaar iemand, daarom moet alles tiptop in orde zijn.

Een luie zus

Martha loopt zich het vuur uit de sloffen voor haar gasten. In de Bijbel lezen we dat ze volledig in beslag wordt genomen door haar dienstwerk. Het Griekse woord περιεσπᾶτο (periespato) kan worden vertaald als “in beslag genomen”, maar ook als “afgeleid”. Martha is zo druk in de weer dat de woorden van Jezus volledig langs haar heen gaan. Wijnen, amuses, voor-, hoofd- en nagerechten… voor de bekende rabbi uit Nazareth is alleen het beste goed genoeg.

Dan valt haar oog op haar zus Maria. “Potverdorie”, denkt ze, “kijk die daar nu eens zitten. Hoe bestaat het? Heeft die nu werkelijk geen enkel benul van al het werk dat ik hier aan het doen ben?” En Martha bedenkt dat een woordje van Jezus wonderen zal doen om haar luie zus in beweging te krijgen. Dus zegt ze: “Heer kan het U niet schelen dat mijn zuster mij al het werk alleen laat doen? Zeg tegen haar dat ze mij moet helpen!”

Dronken vrouw

Ook in het Oude Testament, in 1 Samuel 1, lezen we over een snel oordeel. Priester Eli ziet in de tempel een vrouw zitten. Terwijl hij op een stoel de wacht houdt, valt zijn blik op het vreemde gedrag van de vrouw. Haar lippen bewegen, maar haar stem klinkt niet. Verdacht gedrag, vindt Eli, en hij zegt: “Gaat dit nog lang duren? Als je zo dronken bent, ga dan je roes uitslapen!”

Interpretatie

De situaties in het Lucasevangelie en in het Bijbelboek Samuel zijn totaal verschillend. Toch hebben de verhalen een belangrijk element gemeen. Martha en Eli vellen allebei een oordeel over iemand op basis van wat ze zien.

• Martha oordeelt dat Maria een luie nietsnut is, omdat ze op de grond zit en niet meehelpt.
• Eli oordeelt dat de vrouw in de tempel wel dronken moet zijn, want ze prevelt zo raar.

Vaak denken we dat een oordeel dat we over een situatie vellen, de werkelijkheid is. Maar klopt dat wel? De verhalen van Martha en Eli laten zien dat de oordelen die we vellen, vaak niet de werkelijkheid vertegenwoordigen, maar onze interpretatie van de werkelijkheid. Zowel Martha als Eli slaan de plank volledig mis.

Hoe komt dat? Een verkeerd oordeel ontstaat als we afgaan op wat we zien. Maar die informatie is niet volledig. Martha kan wel zien dat Maria op de grond zit, maar niet waarom ze die keus heeft gemaakt. Maria’s toewijding aan Jezus ontgaat haar. Eli op zijn beurt, kan wel zien dat Hannah zich als een beschonkene gedraagt, maar het ontgaat hem waarom ze zich zo gedraagt. Hij heeft geen benul van het stille verdriet waar Hannah al jaren onder lijdt, en beseft niet dat ze God in stilte smeekt om haar kinderwens te vervullen.

Het topje van de ijsberg

De Nederlands-Indonesische hoogleraar business spiritualiteit Paul de Blot maakt in zijn boeken een onderscheid tussen het doe- en zijnsniveau. Alles wat zich op doe-niveau afspeelt, vormt als het ware het deel van de ijsberg dat boven het water uit steekt: onze woorden, onze daden, onze prestaties, de plannen die we maken. Dat is het deel dat anderen kunnen waarnemen.

Maar de ijsberg heeft ook nog een voet onder water, een deel dat je niet kunt zien. Dat bevindt zich op het ziels- of zijnsniveau. Het zijn onze verlangens, onze aspiraties, intenties, vormende ervaringen, trauma’s, onzekerheden… kortom, dat wat in ons hart is. En juist dat is de basis waaruit veel gedrag voortvloeit. Omdat er een wereld aan informatie voor de buitenwereld verborgen blijft, ligt een misverstand altijd op de loer.

Doodsbedreigingen

Een 15-jarige tiener ontving in het voorjaar van 2022 ruim 5.000 haatberichten en doodsbedreigingen omdat hij verdacht werd van needle spiking. Op sociale media waren beelden opgedoken van het festival We R Young in Hasselt, waarop de jongen rennend te zien is. De beelden gingen viraal en een oordeel was snel geveld: de jongen had overduidelijk iets te verbergen, want hij was op de vlucht.

De heksenjacht die zo ontstond, leidde ertoe dat de jongen uiteindelijk moest onderduiken en nog nauwelijks at en sliep. Een genadeloos oordeel, maar gebaseerd op onvolledige informatie. De mensen zagen alleen de top van de ijsschots: een jongeman die wegrende van de plek waar een meisje onwel was geworden. Maar ze misten de werkelijkheid onder het water. Ze beseften niet dat hij hulp had willen halen voor het slachtoffer. Een onterecht oordeel kostte deze jongen zijn veiligheid en vrijheid.

Oordeelt niet

In zijn beroemde toespraak de Bergrede zegt Jezus:

“Oordeel niet opdat gij niet geoordeeld wordt; want met elk oordeel waarmee gij oordeelt, zult gij geoordeeld worden, en met de maat waarmee gij meet, zult gij gemeten worden.”

Mattheüs 7:1

De Amerikaans-Franse schrijfster Anais Nin zei het zo: “We zien de dingen niet zoals ze zijn, maar zoals wij zijn“.

Een baas die het lastig vindt om te delegeren, zal belangrijke zaken liever zelf doen dan ze uit handen te geven. Hij vreest daardoor misschien al snel dat zijn werknemers onbetrouwbaar zijn. Een moeder die zich ergert aan de brutale kinderen van haar zus, zal haar eigen kroost misschien erg streng aanpakken. Maar is dat terecht? Beide focussen zich op wat voor ogen is, maar ze gaan voorbij aan de werkelijkheid onder water. Ze vergeten zich te verdiepen in de intenties van het hart van de mensen met wie ze te maken hebben.

Verantwoordelijkheidsgevoel

Jezus gaat bewust niet mee in dat patroon. Martha focust zich op het doe-niveau, op altijd maar bezig zijn, maar Jezus spreekt haar aan op het zijnsniveau. Dit is wat hij zegt:

“Martha, Martha, je bent zo bezorgd en je maakt je veel te druk. Er is maar één ding noodzakelijk. Maria heeft het beste deel gekozen en dat zal haar niet worden ontnomen.”

Lucas 10:41

Het probleem blijkt niet bij Maria, maar bij Martha te zitten. Ze gaat gebukt onder een te groot verantwoordelijkheidsgevoel. Gefocust als ze is op alles wat er maar mis kan gaan, vergeet ze wat werkelijk belangrijk is: je ziel voeden met de dingen van eeuwigheidswaarde. Ook Eli lijdt aan een kapitaal verantwoordelijkheidsgevoel. Als hij Hannah ziet, vreest hij dat de tempel die hij beheert, zal worden ontheiligd door dronkaards en types van allerlei pluimage. Hij stelt zich hard tegen haar op, omdat hij dat absoluut wil voorkomen.

Niet van de wereld

Als wij verkeerd worden geoordeeld, dan zijn we in goed gezelschap. Ook Jezus werd verkeerd beoordeeld. Dat ging zelfs zover dat Hij stierf te midden van de misdadigers. Daarom waarschuwt Hij in het Johannesevangelie dat de mensen die in Zijn voetsporen treden, zich ook niet moeten verbazen als anderen zich tegen hen keren.

Mensen wrongen zich in allerlei bochten om een aanklacht tegen Jezus te vinden. Ze veroordeelden Hem niet omdat Hij schuldig was, maar omdat ze ernaar verlangden die stem die hun wereldbeeld deed wankelen, het zwijgen op te leggen. Zoals Anais Nin al zei: we zien de dingen niet zoals ze zijn, maar zoals wij zijn. Of zoals we graag willen zijn.

Lesje in geduld

Even terug naar Hannah. Deze jonge vrouw heeft alle recht om kwaad te zijn. Want wat bezielt die erudiete priester om zo over haar te denken? Alsof ze nog niet genoeg ellende te verduren heeft, voegt hij er nog het nodige aan toe door haar eer in twijfel te trekken. Zulk gedrag verwacht je toch zeker niet van een geestelijke?

Maar in plaats van haar gal te spuwen, blijft Hannah geduldig. In het besef dat Eli verkeerd oordeelt omdat hij haar verborgen wereld niet kent, neemt ze hem mee in haar verhaal. Ze toont hem de onderkant van de ijsschots. De treiterijen van Pennina, haar rivale in de liefde; haar onbeantwoorde verlangen naar een kind. Hanna’s openheid is een geschenk aan Elia. Want niet zij, maar de priester heeft hier een belangrijke les te leren.

Hannah’s vriendelijkheid werkt als een spiegel, en beschaamd ziet Eli zijn misstap in. Beseffend dat hij fout is geweest, maakt hij het goed door haar de zegen te geven. Met succes, want de gebeden van Hannah’s hart worden verhoord. Haar diepste wens wordt werkelijkheid.

Eindoordeel

Zoals God Hannah en Maria recht deed, zo is Hij ook met ons. God ziet verder dan wat voor ogen is, maar doorgrondt het diepste van ons hart. Als iemand ons verkeerd beoordeelt, mogen we onze zorgen voorleggen aan de Eeuwige. Hij is het, die ons recht bepleit. Dat vertrouwen maakt ons ook mild in onze houding naar anderen. Maria en Hannah dagen ons uit om niet te oordelen op basis van wat voor ogen is, maar af te dalen in de diepte. Daar, waar het hart is van onze medemens.

Deze tekst is gebaseerd op mijn preek van zondag 17 juli 2022 in de Protestantse Kerk van Hasselt.