Hij had de wereld over gereisd, vertelde een veertiger. Voor spiritualiteit of bezinning had hij weinig tijd gehad. Altijd een volle agenda, altijd wel brandende zaken die om zijn aandacht vroegen. Behalve op één moment. Dat was wanneer het vliegtuig opgestegen was en de wereld plots piepklein leek. Dan zag hij alleen nog de blauwe uitgestrekte hemel en het wolkendek. Op dat moment verdampten zijn zorgen. Dan werd hij bevangen door een onverklaarbaar besef van oneindigheid.

De natuur weerspiegelt opstandingskracht en leven, maar ook wijsheid. Ze nodigt uit tot reflectie en bezinning, tot het ervaren van de wonderen van de schepping. Soms houdt ze ons ook een spiegel voor. We zijn vandaag veel kostbaars verloren in onze eenzijdige jacht op vooruitgang, winst en economische groei. Wat heb je eraan, wat kost het, hoe kan het goedkoper? Dat waren de vragen die jarenlang ons blikveld bepaalden. Maar we gingen vaak voorbij aan de kracht van de natuur en aan de wijze lessen die ze ons wil leren.

De klimaatcrisis nodigt ons uit het besef dat Gods Wijsheid intrinsiek verbonden is met de gehele kosmos, ons sterrenstelsel, de aarde en al wat leeft. In het Bijbelboek Spreuken toont koning Salomo hoe wijsheid het begin is van alles; hoe ze voor alles bestond. De Wijsheid wordt zelfs voorgesteld als een persoon.

De wijsheid heeft haar huis gebouwd, haar vee geslacht, haar wijn gemengd, haar tafel gedekt.

Naar Spreuken 9

Waarom wordt de wijsheid voorgesteld als vrouw? Het Hebreeuwse woord voor wijsheid, chokma, is allereerst vrouwelijk. Maar je zou Spreuken 8 een ode aan Vrouwe Wijsheid kunnen noemen. De Wijsheid gedraagt zich namelijk als een echte gastvrouw. Ze nodigt de mensenkinderen uit om plaats te nemen aan haar tafel.

“De HEER heeft mij voor al het andere verworven, toen Hij Zijn scheppingswerk begon, schiep Hij eerst mij. Ik ben in het begin gemaakt, nog voor alles er was, nog voor de aarde vorm kreeg.”

Spreuken 8, 22

De wijsheid was dus Gods eerste schepping. Maar ze is niet alleen van een eerbiedwaardige leeftijd, ze was ook nog eens bij de schepping betrokken.

“Ik was erbij toen de Here God de hemel zijn plaats gaf, een cirkel om het water trok…”

Spreuken 8, 27

De Wijsheid is dus de dragende kracht van de schepping; door haar gaf God de wereld vorm.

Cyclus van het leven

Hoe kunnen we dat voor ons zien? Kijk maar eens om je heen, naar de ingenieuze samenhang van het ecosysteem. Waterdamp stijgt op uit de meren en zeeën, pakt zich samen tot wolken aan de hemel. Als de wolken zwaar worden, daalt de regen neer op het land, doordrenkt de wortels van de bomen en doet ze bloeien. En die bomen op hun beurt, zetten weer CO2 om in zuurstof, een essentiële voorwaarde voor mensen en dieren om te kunnen leven. Mensen, op hun beurt, ademen weer CO2 uit. Dat is de wonderlijke cyclus van het leven.

Wijsheid en kennis

Een spreekwoord vermeldt het zo: “De wijsheid is het centrale zenuwstelsel van de hele Schepping”. Soms verwarren we wijsheid met kennis, maar wijsheid is van een andere aard. De wetenschap kan de werkelijkheid uiteenrafelen tot losse deeltjes en die onderzoeken en verklaren hoe ze werken, maar daarmee is nog niet geraakt aan het diepste geheim van het leven en ons bestaan. Het is de wijsheid die die deeltjes weer in elkaar zet en verklaart waarom, en waartoe alles zo wonderlijk samenwerkt. Wijsheid is iets anders dan kennis. Idealiter gaan die twee hand in hand.

Veel vragen, weinig antwoorden

Er gaat geen dag voorbij of mensen zoeken naar wijsheid. Duizenden jongeren in ons land gaan nu door een examenperiode. En dagelijks staan mensen voor grote of kleine uitdagingen waar ze niet direct een antwoord op hebben. Het leven kent veel vragen, maar weinig antwoorden. Zal ik mijn examen halen? Zal ik de ware liefde vinden of blijf ik altijd alleen? Kan ik nog wel rondkomen als de energiefactuur blijft stijgen? Hoe moet dat straks, als de kinderen de deur uit zijn?

Vragen, zoveel vragen. Vragen die tonen hoe hard we de wijsheid nodig hebben. Hoe intens we haar soms zoeken, en hoe lastig ze soms te vinden is. Was alles maar zo duidelijk, wisten we maar meteen wat we moesten doen. Konden wie die lastige vraag maar direct beantwoorden. Kregen we aan het begin van ons leven maar een gebruiksaanwijzing mee.

Bemiddelingsrol

“Toen God de fundamenten van de aarde verordende, was ik bij Hem, Zijn lievelingskind. Ik was dag aan dag Zijn bron van blijdschap, te allen tijde spelend voor Zijn aangezicht, spelend in de wereld van Zijn aardrijk.

Mijn bron van blijdschap vond ik bij de mensenkinderen. Nu dan kinderen, luister naar Mij, welzalig zijn zij die Mijn wegen in acht nemen.”

De Wijsheid in Spreuken 8, 29-32

Is het je al opgevallen dat de Wijsheid, die zo mooi en poëtisch als persoon wordt voorgesteld, een bemiddelingsrol bekleedt? Enerzijds staat ze aan Gods zijde en is ze als eerste door God geschapen, anderzijds is ze gericht op deze aarde en vindt ze haar vreugde bij de mensen. De Wijsheid als Persoon, als Middelaar… aan wie doet dat beeld ons denken? Laten we eens naar het allereerste begin van het Johannesevangelie gaan.

“In het begin was het Woord, en het Woord was bij God en het Woord was God. Het was in het begin bij God. Alles is erdoor ontstaan en zonder dit is er niets ontstaan wat er bestaat. In het Woord was leven en het leven was het licht voor de mensen.”

Johannes 1:1-3

Zoals het Woord vanaf het begin bij God was, zo lazen we in Spreuken dat ook de Wijsheid dat was. Daarna staat er:

“Het Woord is mens geworden en heeft bij ons gewoond, vol goedheid en waarheid, en wij hebben Zijn grootheid gezien, de grootheid van de enige Zoon van God de Vader.”

Johannes 1:14

Nogmaals: aan wie doet dat beeld ons denken? Paulus verklapt het in 1 Korinthe 1:

“Christus Jezus is dankzij God onze wijsheid geworden.”

1 Korinthe 1

Als Jezus kwam als Gods Woord zelf, dan is het door Hem dat alle dingen zijn ontstaan. In dat geval was Hij er al voor Zijn geboorte in Bethlehem; het Johannesevangelie getuigt van een diepe eenheid van Jezus met God. Evenzo worden wij aan tafel uitgenodigd tot eenheid met Christus, en via Hem met God.

Eigen-wijsheid

Een tekst verwoordt het treffend: “In Jezus Christus, de Zoon van God, krijgt de Wijsheid een gezicht”. Leven we niet in eenheid met God, dan zien we de dingen door de natuurlijke en beperkte ogen van onze eigen-wijsheid. We jagen succes en welvaart na, we sparen om een huis te kopen, we sluiten verzekeringen af en dekken ons in tegen alle mogelijke gevaar. We leiden een materieel bestaan en volgen de weg die ons goed en verstandig lijkt.

Verlangen we er oprecht naar te leven vanuit Gods Wijsheid, dan worden onze geestelijke ogen geopend. De dingen om ons heen blijven hetzelfde, maar we gaan ze anders zien. We krijgen deel aan de natuur van God. We beginnen te kijken door de ogen van Gods Liefde, en gaan steeds meer op Christus lijken.

De natuur en de sterrenhemel zijn plots niet louter het product van toeval, maar een wonderlijke creatie. En in onze medemens zien we niet langer een concurrent, maar iemand die ten diepste door God geliefd en gewild is. Misschien krijgen de doelen die we in ons leven nastreefden, zelfs wel een heel andere wending. Wijsheid is besmettelijk. Wie ernaar luistert, wordt zelf wijs.

De Bijbel geeft nog wel een waarschuwing mee. Wat wijs is voor God, is dwaasheid voor de wereld. In de Bijbel gaat de wereldlijke orde voortdurend op de kop. Als ik zwak ben, ben ik sterk, de eersten zullen de laatsten zijn en de laatsten de eersten, zalig wie nu hongert en dorst, zalig de armen van geest… met als hoogtepunt een God die Zijn eigen Zoon laat vernederen en sterven aan het kruis. Wat voor wijsheid is dat, vraag je je misschien af.

De wijsheid van deze wereld lijkt een stuk voor de hand liggender. Veel mensen stellen hun vertrouwen op vooruitgang, kennis. Ze vertrouwen erop dat de technologie op een dag een antwoord zal hebben op al onze ziekten, levensvragen en problemen. Technologie lost inderdaad veel op, maar er ontstaan onherroepelijk weer nieuwe problemen. Zoals: hoe creëer je nieuwe jobs in tijden van digitalisering? Hoe zorgen we ervoor dat technologie eerlijk over de wereld wordt verdeeld? Tot waar reiken de ethische grenzen aan artificiële intelligentie?

In tijden van corona-, klimaatcrisis en oorlog zijn er meer vragen dan antwoorden. De gangbare wereldorde staat op zijn kop. Markten en financiële systemen staan op het punt ineen te storten, natiestaten bundelen zich of voeren strijd.

Bevrijdend verhaal

Hoe slim de mens ook is, het blijft zoeken naar wijsheid. Misschien nu wel meer dan ooit.

Dat God ons uitnodigt om via Jezus Christus deel te hebben aan Zijn eeuwige Wijsheid, kan in zo’n wereld alleen maar een bevrijdend verhaal zijn. We hoeven het niet langer zelf te doen. Niet langer op onze tenen te lopen. Hard werken om alles goed te doen, bang zijn om fouten te maken. Vertrouwen en ontvankelijkheid, daar begint het mee. Dat is wat er eerst en vooral van ons wordt gevraagd.

Zo zijn we weer terug bij die wijsheid in Spreuken. Die is trouwens niet vrijblijvend. Het gaat niet om wat simpele adviezen, die je volgt als je er wat aan hebt, en naast je neer legt als het even niet zo uitkomt. Nee, de slotwoorden van Spreuken 8:35 spreken boekdelen:

“Wie mij vindt, vindt het leven. Wie aan mij voorbijgaat, doet zichzelf veel kwaad, wie mij haat, bemint de dood.”

Spreuken 8, 35

Klare taal, nietwaar? Wijsheid is geen extraatje, geen bonus die je ontvangt boven op je gewone leven. Wijsheid heeft gevolgen; ze maakt ons medeverantwoordelijk voor het floreren van alle leven op deze planeet. Als je volmondig ja zegt tegen de wijsheid van Christus, nodig je Zijn liefde uit om je hart binnen te komen en je tot een veranderd mens te maken. Tot een “nieuwe schepping”; een mens met open hart en ogen, die bereid is te delen in het hart van Christus. Niet alleen in Zijn vreugde en glorie, maar ook Zijn pijn om wat verloren of gebroken is.  

Overgave aan God, dat is wat de Bijbel ware wijsheid noemt. En dat is de tafel waaraan wij vandaag worden uitgenodigd om plaats te nemen. Durven wij het aan?

Deze tekst is gebaseerd op de preek van zondag 12 juni 2022 in de protestantse kerk van Maria-Horebeke.