Er zijn van die dagen dat alles en iedereen aan je lijkt te trekken. Een overvolle mailbox, duizend-en-één klusjes, verschillende mensen die je allemaal tegelijk nodig hebben. Grenzen stellen is niet altijd gemakkelijk. Als je net zoals ik bent uitgerust met een groot verantwoordelijkheidsgevoel, dan denk je al snel: “Ach, dat doe ik wel even.” Maar een grenzeloos leven kan uiteindelijk je dromen in de weg staan.

Mozes ontving de Tien Geboden niet zomaar. Die tien heldere leefregels tonen dat het goede niet als door een wonder uit de hemel komt neerdalen, maar dat we er bewust tijd en ruimte voor moeten vrijmaken. Bijvoorbeeld door wekelijks een rustdag in te lassen. Met andere woorden: grenzen stellen! Vind jij dat soms ook zo lastig? Drie doorleefde tips om de regie over je leven te bewaken en te doen wat je écht graag wilt doen.

1. Creëer de juiste atmosfeer om te kunnen floreren

Na een drukke werkweek bereidde ik me voor op een zondag als gastpredikant. Qua voorbereiding stonden de preek, de liturgie, de powerpoint en het muziekteam als een huis. We rekenden dan ook helemaal op een mooie dienst.

Mis gegokt, bleek al snel. Tijdens de preek werd een baby in de zaal onrustig. Hoe meer de ouders hun best deden om het kindje op zijn gemak te stellen, hoe luider het protesteerde. Wat doe je dan? Als ik er iets van zou zeggen, riskeerde ik dat de jonge ouders zich ongemakkelijk en misschien zelfs afgewezen zouden voelen. Ik besloot dus de preek te vervolgen. Maar hoe hard ik er ook aan trok, ik slaagde er niet in om verbinding met het publiek tot stand te brengen. Gezichten straalden ergernis uit, mensen draaiden ongemakkelijk heen en weer op hun stoel. De flow was vervlogen.

Misschien herken je wel zo’n situatie. Soms bereiden we de dingen tot in de puntjes voor, maar vergeten we het belangrijkste: de atmosfeer die we nodig hebben om te kunnen floreren. Als gastpredikant zag ik stilte als iets vanzelfsprekends; ik stelde me er nooit vragen bij. Pas toen de stilte werd doorbroken, besefte ik hoe cruciaal rust is om je boodschap te kunnen overbrengen.

Iedereen heeft bepaalde omstandigheden nodig om het beste van zichzelf te kunnen geven. Door je daarvan bewust te zijn, voorkom je dat situaties je overvallen. Je kunt dan van tevoren de juiste atmosfeer creëren, daar afspraken over maken en tijdig je grenzen stellen.

2. Houd je bordje overzichtelijk

Hoe mooi je planning er ook uitziet, soms nemen de omstandigheden een loopje met onze agenda. Vandaag was ik vastbesloten om aan mijn studie te werken, maar alsof de duvel ermee speelde regende het verzoeken en berichten. Kun je niet even een berichtje schrijven? Op je bureau ligt nog een factuur. En wow, een interessant gastcollege! Er kijk, daar is zoonlief met een diepe scheur in zijn broek. Dat kan zo niet langer, er moet vandaag nog een nieuwe worden gekocht.

Herkenbaar? Voor je het weet ben je met alles en nog wat bezig, maar niet met datgene wat je je had voorgenomen. Zeker als je net als ik bijna alles leuk en interessant vindt! Dan laad je al snel teveel op je bordje, waardoor je het overzicht verliest en niet toekomt aan zaken die een langere adem vergen. Versnippering en uitstelgedrag: het blijven gemene beestjes.

Maar er is ook goed nieuws: zulke dagen zijn een uitgelezen kans om je nee-spier te oefenen. Nee zeggen is niet voor iedereen even vanzelfsprekend. Als je als kind vooral hebt geleerd om gehoorzaam te zijn en te doen wat er van je verwacht wordt, kan het woordje “nee” een hele opgave zijn. Beloofd is beloofd: hoe vaker je het zegt, hoe natuurlijker het gaat aanvoelen. Je nee-spier trainen is zoiets als fitness; oefening baart kunst. Je hoeft je er ook niet schuldig over te voelen. Door nee te zeggen tegen de dingen die je niet wilt doen, creëer je ruimte om ja te zeggen tegen de dingen die je wél wilt doen. En dat is uiteindelijk in het belang van iedereen!

3. Negeer je intuïtie niet

We zijn ons er niet altijd van bewust, maar overal waar mensen samenkomen, spelen persoonlijke grenzen een rol. In de media duiken geregeld verhalen op van persoonlijke grenzen die zijn overschreden. Legendarisch zijn de woorden “het spijt me, Matthijs!” Ze werden uitgesproken door een geknielde geluidstechnicus van het Nederlandse tv-programma De Wereld Draait Door. Na een technische fout werd de man door zijn baas, presentator Matthijs van Nieuwkerk, letterlijk op de knieën gedwongen.

Van Nieuwkerk gedroeg zich als een stoomwals die zijn eigen personeel verpletterde, maar hij kon jarenlang zijn gang gaan. Er zijn veel dynamieken die machtsmisbruikers in de kaart spelen:

• Slachtoffers bevriezen (een normale stressreactie bij een aangrijpende gebeurtenis);
• Er is sprake van een significant machtsverschil;
• De situatie is plotseling en overweldigend;
• Personeelsleden zijn zich onvoldoende bewust van hun persoonlijke rechten en grenzen;
• Er is een toxische bedrijfscultuur ontstaan (de spreekwoordelijke kikker in opwarmend water).

Grensoverschrijdend gedrag schendt meer dan je persoonlijke ruimte. Het is een aanval op wie je ten diepste bent. Slachtoffers worden uit hun evenwicht gebracht; ze worden onzeker en zoeken al snel de fout bij zichzelf. Dat geldt ook voor de werknemers van Van Nieuwkerk. In plaats van kritische vraagtekens te stellen bij het gedrag van hun leidinggevende, legden ze de fout bij zichzelf: “Had ik iets kunnen doen om deze woedeuitbarsting te voorkomen?” Schaamte- en schuldgevoelens zijn een normale stressreactie, maar daarom nog niet terecht.

“Zolang ik zweeg, kwijnde mijn gebeente weg.” Met die woorden beschrijft koning David een eeuwenoude dynamiek (psalm 32:2). Zolang we zwijgen, houden we de situatie in stand. Het gezwel wordt niet aangepakt en de ziekte kan blijven voortwoekeren en schade aanrichten in het lichaam.

In 2008 verlieten mijn gezin en ik een evangelische gemeente. Vele jaren hadden we er gediend, totdat we na de implementatie van een gemeentegroeimodel uit Bogota alles zagen veranderen. De warme en hechte geloofsgemeenschap veranderde in een hiërarchische pyramidestructuur. De focus verschoof van mensen naar aantallen, van geloven naar werken, van dienstbaarheid naar onderwerping en autoriteit. De pastor ambieerde een stadion te vullen, maar spoedig werd duidelijk dat er aan die ambitie een menselijk prijskaartje hing.

Als er iets is dat ik toen geleerd heb, is het dit: negeer je intuïtie niet! Dat niet-pluisgevoel kan zomaar een belangrijk signaal zijn. Vaak denken we dat we alleen staan met onze twijfels en vragen, maar maken andere mensen intussen dezelfde worsteling door. Als één persoon de moed vindt om het niet-pluisgevoel te verwoorden, kan dat zomaar dé stap naar verandering zijn.

Grenzen stellen is niet altijd makkelijk, maar samen sta je sterker.