‘We zijn met te veel op deze planeet!’ Het is een mantra die vandaag gretig weerklank vindt. Bioloog Jelle Reumer schrijft in zijn essay Teveel: ‘Wie de ui afpelt, komt tot de kern. Het aardoppervlak is overwoekerd met mensen. Onze planeet lijdt aan een nare huidaandoening.’ De mens als kosmische ordeverstoorder, als vervuiler of zelfs als eeltwrat. Klopt dat beeld wel? Moeten we gewoon massaal stoppen met kinderen krijgen, en is daarmee het klimaatprobleem opgelost?

De Belgische demograaf Soumaya Majdoub spreekt van een ‘hardnekkige mythe’. In haar boek Consumeren als konijnen, de mythe van overbevolking veegt ze de vloer aan met de aanname van overbevolking als motor van klimaatverstoring: ‘Overconsumptie is de echte olifant in de kamer.’

Statistieken tonen inderdaad dat de rijkste helft van de wereldbevolking verantwoordelijk is voor zo’n 86 procent van de CO2-uitstoot. ‘Zelfs als er in de lage-inkomenslanden, waar de bevolkingsgroei het hoogst is, een paar miljard mensen zouden bijkomen, scheelt dat amper in de uitstoot. Dat moet je er wel bij vertellen’, vindt Majdoub.

Konijnen

De overpopulatiemythe gaat terug tot de achttiende en negentiende eeuw. De vruchtbaarheidscijfers in Europa daalden, landbouwgronden werden geprivatiseerd en het kapitalisme kreeg vorm. Boeren trokken massaal naar de stad om voor een hongerloontje te werken. In die tijd ontwikkelde de Britse demograaf Thomas Malthus zijn theorieën over voedselschaarste die ontstond doordat de armen ‘kweekten als konijnen’. Armoede werd – ondersteund door de eugenetica – gezien als genetisch defect. Maar zijn we werkelijk met te veel?

De lijn van de leegte

In 2020 bereikten de geboortecijfers in Vlaanderen een historisch dieptepunt. De Fransen doopten intussen het gebied tussen de Ardennen en de Pyreneeën om tot La Diagonale du Vide. De lijn van de leegte, want de regio kampt met chronische ontvolking. ‘Triest om dit elke dag te moeten zien’, zegt een buurtbewoner. Italië bereikte onlangs het laagste geboortecijfer in 160 jaar, met gemiddeld 1,17 kind per vrouw. En ook China en Japan zitten met de handen in het haar over hoe ze de vergrijzing moeten opvangen.

“Het echte probleem is ons onvermogen om te delen.”

De werkelijkheid is dat de overbevolkingsretoriek bitter weinig zegt over wat de aarde aankan, maar des te meer over de belangen die op het spel staan. Het echte probleem is ons onvermogen om te delen. Terwijl het Westen een levensstijl van overconsumptie najaagt, lijden elders miljoenen mensen honger. Door een knoop in onze ei- of zaadleiders te leggen, lossen we dat probleem niet op. Zeker niet als dat betekent dat we met minder mensen alleen nog maar meer gaan najagen.

Pijlen in de hand van een held

Psalm 127 leest in dat opzicht als een verademing. Kinderen zijn geen nare huidaandoening, maar ‘pijlen in de hand van een held’. Zouden we massaal stoppen met pijlen lanceren, dan beroven we de wereld van haar toekomst en ontzeggen we haar een generatie die het verschil had kunnen maken. Als er ergens een knoop in moet, dan is het wel in ons consumptiepatroon. Maar die boodschap gaat er ongetwijfeld niet bij iedereen in als zoete koek.

De column verscheen in het Nederlands Dagblad van 20 januari 2022.