De Grote Markt

Na de Maria-Magdalenakerk wacht ons het centrale plein van Brussel. Dit is de plaats waar jong en oud elk jaar verzamelen en het glas heffen op een nieuw begin. De vrijheid om jezelf te zijn lijkt vandaag zo vanzelfsprekend, dat we soms bijna zouden vergeten dat er een hoge prijs voor is betaald. Toch was de Grote Markt in Brussel eeuwenlang het decor van executies en terechtstellingen.

Kort na de jaarwisseling heeft het feestgedruis plaatsgemaakt voor een betoverende sfeer. Toeristen verzamelen zich rond de kerststal, de stenen glimmen van de regen. Over het plein klinkt sprookjesachtige muziek en de nostalgische gevels baden in een sfeervol licht. De toren van het stadhuis rijst op boven de gebouwen. Op de top prijkt een verguld standbeeld van aartsengel Michaël die een draak verslaat. Dat is trouwens niet het enige dat opvalt. Wie het stadhuis goed bekijkt, zal ontdekken dat de toren niet exact in het midden staat. Hetzelfde geldt voor de toegangspoort, die zich al evenmin in het midden van de toren bevindt.

Menselijke onvolmaaktheid

Over de asymmetrische vorm van het stadhuis van Brussel doen diverse verhalen de ronde. Ooit hoorde ik een stadsgids vertellen dat die opmerkelijke vorm het gevolg was van een tweestrijd tussen architecten, die letterlijk het gebouw op een onverwachte manier in tweeën had verdeeld. Een andere legende is dan weer dat toen de architect ontdekte welke vorm zijn ontwerp had aangenomen, hij zich in zijn wanhoop van de toren had gestort. Daar waar nu een ster prijkt, zou hij zijn neergekomen. De hedendaagse functie van de ster is een stuk minder mysterieus. Het symbool doet dienst als het nulpunt van Brussel; de plaats van waar de afstand tot de stad wordt gemeten.

De stad Brussel kent vele verhalen en legendes. Zolang de straat- en gevelstenen zwijgen, zullen er altijd genoeg mysteriën overblijven om over te fantaseren en te speculeren. Maar hoe het ook zij, het gothische stadhuis uit de vijftiende eeuw rijst op boven de gevels als een symbool van de onvolkomenheid van menselijke inspanningen. Zelfs al maken we dingen met de grootste grandeur, naar perfectie blijft het in deze wereld vergeefs zoeken. Dat niet de mens, maar de aartsengel Michaël de draak verslaat, stemt nederig.

Executies en lijfstraffen

Mijn zoons en echtgenoot hebben zich verzameld bij de kerststal, waar het kindje Jezus vreedzaam in het stro ligt. Zo vreedzaam is deze plek niet altijd geweest. De grond waarop we staan, was eeuwenlang de plek van executies en lijfstraffen. Dit is de plek waar vele levens eindigden; sommigen door levende verbranding, anderen door ophanging, wurging of de guillotine. Onder hen waren mensen die een criminele daad hadden begaan, maar ook mensen die op de één of andere manier niet in de norm pasten. Velen waren andersgelovigen zoals protestanten; mensen met een afwijkende mening of seksuele geaardheid, of vrouwen die als een tikkeltje gevaarlijk werden beschouwd omdat ze afweken van de gangbare rolmodellen.

De Grote Markt is de plaats waar velen de levensadem werd afgesneden, om geen enkele andere reden dan dat ze ernaar verlangden om in alle vrijheid zichzelf te kunnen zijn en te mogen leven naar hun diepste overtuigingen en intenties. We kennen niet al hun namen, maar vandaag gedenken we de homoseksuele Henneken Robbens (1417), de heetgebakerde Lisbeth van Sprongele die naar verluidt haar man had geslagen (1438), de protestantse martelaren Hendrik Voes en Jan Van Essen (1523), de graven Egmont en Hoorn (1568), de vermeende heks Cathelyne Van den Bulcke (1590) en de van moord verdachte Hendrick De Backer (1842). 

Onvolmaaktheid blijft een verre droom, voor iedereen. Maar het kindje Jezus is in het centrum van de plein in de kribbe verschenen om de wereld vergeving te geven. Zijn genade inspireert ons om in vrede en verdraagzaamheid samen te leven. Maar de vrijheid om jezelf te mogen zijn, is nooit vanzelfsprekend. Als de straatstenen van de Grote Markt een stem hadden, dan zouden ze ons eraan herinneren hoe we onze vrijheid moeten waarderen. Er is een hoge prijs voor betaald.

Hierna: De Vruntstraat