Staat de Vlaamse godsdienstvrijheid onder druk? Het zou zomaar kunnen. Op 16 november trad het Erkenningsdecreet Lokale Geloofsgemeenschappen in werking, dat een kader moet schetsen voor de erkenning van en het toezicht op geloofsgemeenschappen. Hoogtepunt is de oprichting van een controleorgaan dat jaarlijks 3 miljoen euro krijgt om erkende religieuze instellingen te controleren, informatie te verzamelen en screenings uit te voeren. ‘Wie tegen ons maatschappijmodel ageert, verliest zijn erkenning’, klinkt het dreigend in de memorie van toelichting.

‘Waarom vindt de Vlaamse overheid het nodig om zoveel geld te investeren in de controle van geloofsgemeenschappen?’, vraagt Jelle Creemers zich af in Tertio. Hij is hoogleraar aan de Evangelische Theologische Faculteit (ETF) in Leuven en doet onderzoek naar de wetgeving rond geloofsgemeenschappen. ‘Dit wantrouwen is onevenwichtig. Vlaanderen telt nog geen 1.700 erkende geloofsgemeenschappen, waarvan bijna 95 procent katholieke parochies. Verder zijn er 47 protestantse gemeenschappen, 27 moskeeën en opgeteld minder dan 30 orthodoxe, anglicaanse en joodse gemeenschappen.’

“Dit wantrouwen is onevenwichtig.”

Jelle Creemers, ETF Leuven

Strenge regels

Geloofsgemeenschappen krijgen voortaan strenge regels opgelegd. Zo zijn ze verplicht tot volledige transparantie over hun bestuur, boekhouding en aanverwante juridische structuren. Verder moeten ze hun maatschappelijke relevantie kunnen beargumenteren en beloven de Grondwet en het Europese mensenrechtenverdrag na te leven. Iedereen die aanzet tot discriminatie, haat of geweld dient uit de gemeenschap te worden geweerd. Religieuze instellingen mogen bovendien geen financiële steun uit het buitenland ontvangen die afbreuk doet aan hun onafhankelijkheid. ‘Maar hoe kun je bewijzen dat buitenlandse giften geen afbreuk doen aan je onafhankelijkheid?’, vraagt Creemers zich af.

Ook op giften zal worden toegezien. Geloofsgemeenschappen moeten een register opmaken, waarin iedere donateur die jaarlijks meer dan 500 euro geeft, zal worden opgenomen. Mét vermelding van naam, adres, geboortedatum en nationaliteit. ‘Dat is nog geen 50 euro per maand’, becijfert Creemers. ‘Als je meer aan de kerk geeft, dan geef je vanuit het perspectief van de overheid dus al een verdacht signaal af.’

Cultuuromslag

Op zich zijn gesubsidieerde kerken in België niet vreemd. Het land kent van oudsher een model waarbij de overheid haar steun verleent aan instanties met een meerwaarde voor mens en maatschappij. Daaronder vallen sport, cultuur en musea, maar ook religie. Het Erkenningsdecreet markeert echter een cultuuromslag. Geloofsgemeenschappen die eeuwenlang werden gezien als samenbindend element, gelden vandaag als potentiële bedreiging voor de sociaal-maatschappelijke orde.

Dat terwijl uit Nederlands onderzoek blijkt de inzet van vrijwilligers vanuit levensbeschouwelijke organisaties overweldigend is. Anders gezegd: geloofsgemeenschappen zijn van vitale waarde voor het sociaal-maatschappelijke weefsel. ‘In Nederland leidde dat tot een herwaardering van geloofsgemeenschappen, maar in Vlaanderen is dat perspectief quasi onbestaand’, betreurt Creemers.

Het decreet ademt bovenal een angst voor de invloed en de ontwikkeling van een extremistische islam, meent Creemers. Een vrees waarvoor kerkgenootschappen de prijs betalen. ‘Enerzijds kan het decreet leiden tot nieuwe en positieve erkenningen van geloofsgemeenschappen, anderzijds tot een heksenjacht op religieuze instellingen’, verwacht hij.

Ideologisch spanningsveld

Een ideologisch spanningsveld is alvast niet te vermijden. De focus van kerkgenootschappen reikt immers hoger dan braaf burgerschap alleen. Wil je werkelijk in de voetsporen treden van Mozes of Jezus, dan moet je zo af en toe kritisch kunnen zijn jegens de overheid en het politieke regime. Als ambtenaren elk moment kunnen binnenvallen om de preken op te vragen, dan wordt het in de praktijk knap lastig. ‘Het decreet mag er niet toe leiden dat de kerk haar profetische stem verliest’, waarschuwt Creemers.

Laten we hopen dat het allemaal meevalt. En dat die drie miljoen daadwerkelijk gebruikt worden om het schenden van mensenrechten tegen te gaan.

Deze column verscheen op 16 februari 2022 in het Nederlands Dagblad. Lees het volledige artikel gratis online op de website van het Vlaams christelijk opinieblad Tertio.